Een geschiedenis van kat en mens in de Lage Landen. Dat is de ondertitel van Zat het snor?, het verhaal van de kat in haar omgang met de mens gebaseerd op onderzoek in middeleeuwse bestiaria, dag- en reisboeken, gedichten, filosofische en theologische traktaten, inventarissen, krantenartikelen, romans, beeldende kunst en wetteksten door Erik Aerts, emeritus professor economische geschiedenis aan de KU Leuven.
Het boek is geen gids met tips over de kat als ideale huisgenoot, en evenmin leert de lezer er iets uit over de biologische evolutie van het dier. Vanaf het eind van de zeventiende, maar vooral sedert de achttiende eeuw begonnen filosofen, kunstenaars, wetenschappers en gecultiveerde burgers met andere ogen te kijken huisdieren en dieren in het algemeen en doken er twijfels op over de menselijke superioriteit in de natuur. De Franse mediëvist Robert Delort (met zijn Les animaux ont une histoire) en de Britse cultuurhistoricus Keith Thomas (met Man and the Natural World. Changing Attitudes in England 1500-1800) brachten die ontwikkeling in 1983 al kaart. Aerts doet zulks nu als eerste in het Nederlandse taalgebied.
In het oude Egypte was de kat een quasi heilig dier, dat ernstig werd vereerd. De Romeinen voerden katten mee ter bescherming tegen muizen en ratten die de graanvoorraden aanvraten. Grosso modo is de band tussen kat en mens altijd een warme geweest, al geeft Aerts ook duidelijk aan dat in de middeleeuwen de kat (met name de zwarte) lang een kwalijke reputatie had als een van de gedaanten van de duivel en ook dat onze felis silvestris catus zijn leven niet zeker was in tijden van hongersnood omdat hij dan zelfs werd gegeten.
Het boek omvat vijf hoofdstukken: Nut boven alles. De functionele kat, Duivel en heks. De diabolische kat, De verbeelding aan de macht. De imaginaire kat, Overleven op straat. De gekwelde kat en De warmte binnenskamers. De gekoesterde kat. Een groot compliment dient te gaan naar de moeite die Erik Aerts heeft genomen om zijn boek zo rijk mogelijk te stofferen met relevante emblemata, grafiek, schilderijen en tekeningen.
Wanneer je door deze uitgave bladert wordt het duidelijk dat de kat in de loop der eeuwen welhaast een der vaakst afgebeelde dieren in de kunst is. Door de aandacht die Aerts erop vestigt valt het dier ook in schilderijen die je goed dacht te kennen nu pas voor het eerst echt op, zoals in werken van Jheronimus Bosch, Nicolaas Maes en Jan Steen. Maakte dankzij Aerts’ werk voor het eerst kennis met de fraaie pastel De zwarte kat van ene Louise De Hem, te zien in het Yper Museum in Ieper.
Zat het snor? is om kort te gaan niet alleen een genoegen om te lezen, maar beslist ook een genot om te bekíjken. Uitgeverij Sterck & De Vreese heeft veel aandacht besteed aan de vormgeving en er een wonderschoon boek van gemaakt.
Zat het snor? – Een geschiedenis van kat en mens in de Lage Landen, Erik Aerts, Uitgeverij Sterck & De Vreese, Gorredijk, 2020, ISBN 9 789056 155896
(Bert Bevers)