Niet anders dan de grote leegte

Over ‘Mila Fertek’ vond ik nergens informatie. Ik ga ervan uit dat het een pseudoniem is. Van een man of van een vrouw. Worden we als lezer voetje gelicht? Ik moet het open laten. Maar het is duidelijk dat er in deze gedichten voor een vrouwelijke focus gekozen wordt. Vandaar wellicht dat het beroemde schilderwerk van Gustave Moreau Salomé dansant devant Hérode op de voorflap staat. Ook het ik in deze gedichten ontdubbelt zich in een ‘ik’ en een ‘zij’. Maar wie zich ook achter Mila Fertek bevindt, erg relevant is het niet. Want in de kern blijft poëzie iets naamloos. We lezen het in deze bundel: Nietszeggend als naar mijn mening / Namen zijn. Ironie is in dit werk niet weg te denken. Maar het is een ernstig te nemen ironie: Mijn geweten lacht om alles / (Hetgeen mij pijn doet). De bundel Antipode – Heimwee naar wie ik nooit ben geweest is hoe dan ook een merkwaardig werkstuk. Een antipode betekent onder meer ‘tegenhanger’ en ‘tegenpool’. Deze gedichten balanceren tussen spraak en tegenspraak. Elke bewering wordt door een andere bewering weerlegd en/of ontkracht. De geliefkoosde taalfiguur die we uit deze gedichten aflezen is de paradox – die we meteen al merken in de ondertitel. Stilistisch, zo zou je kunnen zeggen, wordt hier rijkelijk de retoriek van de paradox gehanteerd. Die paradoxen zijn ruimschoots te herkennen. Een lukraak voorbeeld hiervan: Ik kom vooruit door mijn / Hardnekkig / Stil blijven staan. Het effect dat hieruit sorteert is deze van een annihilatie. Er is geen vooruitgang en er is geen stilstand. Er is in wezen ‘niets’ (het woord valt verschillende keren). Alles resulteert in leegte: Wat verder valt er te zeggen/Mijn verleden is/ Wat mijn toekomst zal zijn/Te weten/Niet anders dan/de grote leegte uit vanwaar/ik gekomen ben. We hebben te maken met een poëzie die afwijkt van wat men doorgaans van poëzie verwacht. Ze is in geen geval lyrisch: in het ritmische taalspel (wat de formele kern van poëzie is, lijkt me) is zij lucide. Ze zingt niet, ze beschouwt. De dichter omschrijft de gebruikte werkwijze als volgt: Waarnemen slechts/Niet voelen/Zich het liefst in de schemer bevindend/Weergeven wat waargenomen wordt/Is wat mij drijft/Verder niets. In zekere zin brengt deze scherpzinnige poëzie een metafysische problematiek ter sprake: zijn of niet zijn, schijn en werkelijkheid, waarheid en leugen, verleden en toekomst. Niets lijkt wat er is want het is er niet. Of het wordt nauwelijks of verkeerd ontwaart. Ik/Uiteindelijk aangekomen/Kijk om me heen/Om te zien/Dat niets lijkt op/Dat wat ik/(Destijds)/Meende te zullen gaan zien. Kenmerkend voor dit soort poëzie is dat ze vrij wil zijn van metaforen: Ik begin te denken dat alle metaforen zinloos zijn/Aangezien metaforen niets betekenen/Noch ergens toe leiden kunnen. Ik vind dit al bij al merkwaardige, zeer kervende poëzie. Zij is bijzonder subtiel. Deze poëzie draait niet uit op positief of negatief: ze is geankerd in een existentiële feitelijkheid .

Antipode – Heimwee naar wie ik nooit ben geweest, Mila Fertek, Uitgeverij De Manke God, Julianadorp, 2025, ISBN 978 9083211152

(Alain Delmotte)

Internationale bloemlezing

De Atunis Galaxy Anthology is een Engelstalige bloemlezing van dichters wereldwijd. Hoofdredacteur is de in België wonende Albanese dichter Agron Shele; adjunct-hoofdredacteur is Hannie Rouweler (Nederland), bijgestaan door Alicja Kuberska (Polen) en Shoshana Vegh (Israel). En dan is er nog een uitgebreid team van raadgevers, literaire redacteurs en een adviesraad.

Voor we kennismaken met het werk van de maar liefst 200 (!) dichters zijn er inleidende teksten van Agron Shele (Meditatie en een blik door de tijd), Hannie Rouweler (Het belang van vrede en tolerantie in de samenleving) en twee Italiaanse dames: Dr. Claudia Piccinno (De poëzie wil bruggen bouwen door middel van een meertalige dialoog) en Ada Rizzo (Introductie).

Er is werk opgenomen van acht Nederlandstalige dichters.

Antoon Van den Braembussche: I write and feel you/ like my own artery.// Every pain within you/ a tardy echo.// A twin pain./ A sorrow of my own. (uit: Love in Times of Lockdown)

Germain Droogenbroodt: Rivers overflow their banks/ houses are demolished/ cars swept away/ by the raging waters:/ man has disrupted nature. (uit: Artificial Intelligence).

Gerhard te Winkel: The universe has/ known a day without yesterday/ and will one day/ experience a day without tomorrow. (uit: The House of Many Friends).

Hannie Rouweler: There are days/ when words no longer mean anything/ are worthless - take them to a jeweler/ they weigh less than 1 gram on a gold scale/ you can put your words back in your pocket (uit: Cryptocurrency: Word Porridge).

Jos van Hest: Come back: Come back/ Close the night/ Open the day/ Lose your loss/ Turn a dream into a door/ Turn a door into a window/ Turn a window into a world/ See we are still here.

Jenny Dejager: Maybe we know: We’re too different from each other./ We’re bleeding in ignorance./ We’re sitting on a sandbank/ that disappears a little bit more/ every day and maybe/ we know that.

Paul Gellings: August afternoon, the sun at its highest./ A terrace in the shade, dark and deep./ The land warm and deserted; the village slept/ in a scent of rye that had just been harvested. (uit: Terrace).

Yvon Né: 'Rooms by the sea' is a canvas which disquites,/ as you’re loving and free, you’ll handle it, the gap,/ as the ocean in dreams. You know the tide will fall. (uit: Rooms by the Sea - a painting by Edward Hopper).

Niet minder boeiend is de kennismaking met de andere dichters.

"Deze bloemlezing wil de rijkdom en diversiteit van poëtische expressie vieren door de stemmen van 200 dichters en kunstenaars uit alle hoeken van de wereld te bundelen". Dat is meer dan geslaagd. En er is nog meer goed nieuws: volgend jaar verschijnt de tiende editie van de Atunis Galaxy Anthology.

Atunis Galaxy Anthology World Poetry 2025, Demer Press, 2025, ISBN 978 1 326 42262 2

(Roger Nupie)

De ogen van de uil

Astrid Arns (1960), dichter en organisator van poëzieavonden in Gent, Jana Arns (1983), dichter en schrijfdocent, Ann Van Dessel (1961), dichter en schrijfdocent aan de Schrijversacademie in Antwerpen, Bo Vanluchene (1988), dichter, uitgever, recensent en ex-columnist bij Het Nieuwsblad en Elise Vos (1984), dichter. Vijf dichters maken van de nood een deugd en schrijven samen een bundel gedichten over een thema dat hen nauw aan het hart ligt: slapeloosheid, insomnia.

In vijf cycli met de indringende titels dromen oppoetsen met azijn, een kussen vol bloedzuigers, ik ben een octopus, wentelen tussen hemel en aarde en de troostende wijsvinger van daglicht benoemen zij de slapeloosheid en laten zij zien en lezen dat insomnia bijzondere gedichten kan voortbrengen. Iedere dichter met de eigen stem.

In de uitleiding beantwoordt slaapexpert Annelore Roose, klinisch psycholoog en gedragstherapeut verbonden aan het Centrum voor slaap- en waakstoornissen van het UZ Gasthuisberg in Leuven vragen van de dichters over slapeloosheid.

Op de vraag of insomnia een typisch westers probleem is en hoe andere culturen met dit probleem omgaan stelt Roose:

"Slapeloosheid is van alle tijden en van alle culturen. Stress, spanning en onrust zijn eigen aan de mens. Het is heel gewoon om in onrustigere, stressvolle periodes van je leven slechter te slapen. De omgang met slaapproblemen is misschien wel een westers fenomeen. Wij lopen vaak vast in de illusie van controle. We leven in een wereld waarin voortdurend Yes, we can! wordt geroepen en we koesteren de idee dat we alle lastigheden kunnen oplossen door nog meer ons best te doen, harder, sneller, meer en beter. In de oosterse cultuur wordt een eerder accepterende houding aangemoedigd en leert men omgaan met moeilijkheden zonder deze ‘onder controle’ te willen krijgen."

Zoals eerder gezegd verwoorden de dichters het probleem op hun eigen manier, met een eigen stem. Voorkeuren uitspreken is moeilijk maar ik werd meermaals aangenaam verrast tijdens mijn lezing van de gedichten, net voor ik ging slapen. Ik heb er geen oog minder om dicht gedaan. Een bijzonder gedicht vond ik de wanhoop van de mestkever van Ann Van Dessel:

pardoes van de dag gevallen,
ligt hij al uren op zijn rug
rondjes te draaien in een dood
lopende nacht. tergend traag

kruipen sterren langs het raam,
ze gluren schaamteloos naar binnen.
ook de maan steekt geen poot uit.

met de zon komt de reusachtige
engel. zij houdt hem een hand boven
het hoofd en steekt één vinger uit.
hij trekt zich recht aan het licht.

Er zijn (niet alleen) veel dichters die lijden aan slapeloosheid. Op de vraag of er een link is met creativiteit zegt Annelore Roose:

"Ja hoor, slapeloosheid heeft al heel wat creatieve ideeën en mooie kunst voortgebracht. Anderzijds heeft creativiteit ook heel wat nachten weggekaapt. Een onrustige nacht kan ons uit onze slaap houden. Maar uit die creatieve geest, die zo moeilijk stilvalt, worden vaak wonderlijke dingen geboren."

De ogen van de uil, Uitgeverij P, Leuven, 2025, ISBN 978-94-64757-69-9

(Frans August Brocatus)

Harpijen

Drie gevleugelde dames met ontblote borst op de cover van Harpijen, gedichten van Maria Pommerel. Na haar debuut Extramarital: The Hidden Verses neemt Maria Pommerel ons opnieuw mee naar de krochten van het onfatsoen, lezen we op de achterflap, waar weeral drie dames ons dreigend aankijken. En dat is niet gelogen over deze hardcover uitgave die verscheen bij Stichting Spleen, waar Kees Godefrooij zijn ook al niet mis te verstane erotische poëzie laat verschijnen. Maar ‘erotisch’ is een al te milde omschrijving van het werk van Pommerel. Haar poëzie baadt eerder in een Markies de Sade-sfeer.

Wie nu die harpijen zijn licht Maaike Bouman in haar Voorwoord toe: “In de Griekse mythologie waren de harpijen de drie beeldschone, gevleugelde dochters van Elektra en Thaumas. Later werden ze vervaarlijke wezens, meestal afgebeeld als roofvogels met scherpe klauwen, maar met het gezicht van een vrouw. Het waren deze hybride gedrochten die Phineus (die door de goden met blindheid was gestraft) voortdurend kwelden door hem van zijn voedsel te beroven of het te bezoedelen met hun drek. De vrouw die in woede ontsteekt, kiest niet zelden een duivelse koers. Het pad dat ze bewandelt is wraakzuchtig, boosaardig, gewelddadig of pervers. Deze vrouw kan een harpij zijn, maar ook een heks of een huismoeder van drie straten verderop. In verscheidene vormen presenteert de boze vrouw zich in deze bundel aan de lezer, die ze vergast op al haar lelijke eigenschappen, maar in het bijzonder op haar verdorvenheid. En daarbij wordt geen lichaamssap geschuwd…”

Dat wordt maar al te duidelijk in de zeven gedichten in deze bundel.

Gedrochten, het openingsgedicht is met zes regels de enige korte tekst: Ik peuter uit de allerdiepste krochten/ de walgelijkste, schunnigste gedrochten:/ gedichten over stront en pis en seks./ Of over een harpij en soms een heks./ Of over duister, dood of eenzaamheid./ Wie poëzie zegt, zegt verdorvenheid.

De harpijen krijgen een hoofdrol toebedeeld in vier gedichten, maar ze duiken ook elders op. Harpijen IV bestaat uit 12 strofen. Die lange adem is ook typerend voor Deugen (zestien strofen) en Macht, met 24 strofen.

Harpijen I zet meteen de sfeer: Wat dacht je, dat we zomaar wat gaan vrijen?/ Dat er een bad vanille op je wacht?/ Dat jij je met wat duifjes mag vermeien,/ zo lief, zo zoet, als vederdons zo zacht?// Nee, vriend, dat heb je mis; als je je vlijen/ wilt in de roze krochten van de nacht,/ verwacht dan niets van ons: wij zijn harpijen./ Bij ons wordt elk soort tederheid verkracht.

Uit Harpijen IV: Zijn zicht is troebel als hij weer ontwaakt./ Heel langzaam tekenen zich schimmen af./ Tot zijn ontzetting ligt hij poedelnaakt/ en vastgebonden op een hard matras.

Uit Macht: Ze is op oorlogspad als nooit tevoren./ Een represaille die zijn weerga niet/ zal kennen is verwoed in haar geboren. Inwendig kookt ze.

Wie kan en wil afdalen in ‘de krochten van het onfatsoen’ vindt in Harpijen beslist zijn gading.


Harpijen, Maria Pommerel, Stichting Spleen, Amsterdam, 2025, ISBN 978-90-833918-4-7

(Roger Nupie)

Zonder doel zien dolen

Een beslist, met de steun van het gemeentebestuur van Schoten, liefde- en smaakvol uitgegeven boek is Zonder doel zien dolen – Gedichten van en voor Alice Nahon. Samensteller Gust Peeters maakte een (op de volgorde van haar bundels zoals die in de DBNL staan, en op de rangschikking in die bundels gebaseerde) chronologische keuze uit het werk van Alice Nahon, en lardeerde die met citaten uit haar correspondentie zoals die werd uitgegeven in het door haar biograaf Manu Van der Aa samengestelde brievenboek Mijn ziel ligt overhoop zoals de koffer met niet beantwoorde brieven.

Daarnaast nodigde Peeters dichters uit om te reflecteren op het werk van de in haar tijd bijzonder populaire en veelgelezen (met een kwart miljoen verkochte uitgaven is zij vandaag nog na Guido Gezelle de best verkochte Vlaamse dichter aller tijden) Nahon, waarbij ze de volledige artistieke vrijheid kregen. Vijfentwintig auteurs gingen op die invitatie in, en de samensteller zelf droeg ook bij. Uit zijn Lotsbestemming: Soms klonk een wanhoopskreet uit duizend dichte monden / in bijklanken van taal en regelmaat ontstemd.

Er staan verrassende confrontaties in het boek. Terwijl de bloemen in Gladiolen Nahon geestdriftig maken (kom, drink van ’t gladiolenrood! / Want in die blommen ligt een gloed, / die bleek gedacht en bleek gemoed / weer gloeien doet….), roepen ze bij Daniel Billiet wrange beelden van winterse hongertijden op: We bedelden vijf bloembollen bij elkaar, / gladiolen. Omdat ons Veertje zo liefjes / glazig lachte, schonk een boer iets wat / hij durfde een aardappel te noemen. // Water was er genoeg. In anderhalve liter / kookten we die gladiolen en die schrompel / patat [….].

Bert Deben zorgt voor een hedendaagse versie van Nahons Avondliedeke (met de befaamde openingsregels ’t Is goed in ’t eigen hert te kijken / nog even voor het slapen gaan) met Nog even voor het slapen gaan / op mijn smartphone controleren / of ik genoeg reacties kreeg / en mensen mij nog steeds waarderen // ik tel de likes en alle hartjes / op facebook, twitter en LinkedIn / op snapchat en op Instagram / op alles wat ik daar verzin […]).

En zo zijn er doorheen heel de bundel regelmatig verrassende ‘spiegelingen’ te vinden.

Indringend: Je kan nooit / in alle talen zwijgen. // Ons vlees is te zwak / om grote dingen / lang in zich te dragen van Tom Driesen. En: ze vinden nergens ’t eigen gezicht / dan in de stille, zwijgende spiegel // in het eigen / stille huis van Jan Ducheyne.

Behalve de geciteerde werden er nog 22 dichters bereid gevonden Alice Nahon voor dit project te eren: Liesbeth Aerts, Monique Bol, Ulrike Burki, Hermine Couvreur, Vanessa Daniëls, Jan Ducheyne, Kees Godefrooij, Elbert Gonggrijp, Goedele Horemans, Anne Meerbergen, Jürgen Nakielski, Leen Pil †, Yanni Ratajczyk, Antony Samson, Vera Steenput, Runa Svetlikova, Frans Terken, Frank Van den Houte †, Shari Van Goethm, Gert Vanlerberghe, Leen Verheye, Tom Veys en Akim A.J. Willems.

Zonder doel zien dolen – Gedichten van en voor Alice Nahon, samenstelling Gust Peeters, eigen beheer, Antwerpen, 2025

(Bert Bevers)

 

Betrokken bij het weidse nabije

Met Het omber en het oker is Paul Rigolle (° 1953, Roeselare) toe aan zijn zesde bundel. Die is onderverdeeld in de cycli Een stem in de tijd, Fragmenten van het huis, Het omber en het oker, Een jaagpad in de regen, Het heimwee van de bladen naar het boek en De acht letters van het woord afscheid. Die tellen respectievelijk tien, zes, acht, nog eens acht, zes en drie verzen.

Ik lees de poëzie van Paul Rigolle reeds jaren met genoegen. Deze West-Vlaamse dichter schrijft, ik merkte dat eerder al eens op, een poëzie die aan je blijft haken, poëzie van een robuuste élégance. Hij schrijft gedichten om op te kauwen, om na te proeven, met straffe regels als Wat onomkeerbaar is, is nog lang niet klaar.

Rigolle gebruikt bepaalde woorden graag regelmatig. Neem in deze bundel taal dat je niet minder dan 12 keer ziet verschijnen. Ook tijd (9 keer) vindt hij fijn. Zijn poëzie is geen navelstaarderij maar een weerspiegeling van het leven in alle facetten. Van verlies en winst, van angst en liefde, maar ook van dood en pijn. Zijn poëzie werkt in wisselende perspectieven aan het bezweren van vergetelheid.

Het is boeiend om te lezen hoe zorgvuldig Rigolle wat hij zoal in zijn belevingswereld toelaat ontleedt. Hij is een begenadigd kijker (Het landschap beneemt de adem, slijpt zich / in de ogen vast) en analytisch waarnemer (Soms wordt de tijd een ding waarin je kijken kunt. / Viewmaster, album, kijkkast.) met behalve voor het leven zelf een groot hart voor de kunst die dat verwerkt. Hij verwijst naar dichters, componisten en filosofen als Baudelaire, Hettinga, Hindemith, Pernath, Stendhal, Wigman en Wittgenstein. Ook beeldend kunstenaars als Philip Aguirre y Otegui, Maaike Bearelle, Jasper Rigole en Hans Vandekerckhove worden genoemd.

Rigolle ziet dat je niet zomaar licht hebt maar: Zoveel soorten licht zijn er. Licht dat gulzig likt / en licht dat met het blote oog voltooit wat is / gemaakt, er mag gekeken, er mag gestaard. Je vóelt bij het lezen dat hij alleszins telkens wárm licht ziet. Om het in beeldende kunsttermen te plaatsen is Rigolle nauwer verwant met de aardkleuren van Paul Klee dan met de tinten van de kille abstracties van lieden als Piet Mondriaan. Dit is poëzie die het recht opeist om schoonheid niet verloren te laten gaan.

Deze dichter is ook precies. Wat mij, als liefhebber van onze gevleugelde vrienden, bijvoorbeeld veel genoegen doet is het feit dat Rigolle hen als ze relevant opduiken in zijn werk niet zomaar als ‘vogels’ opvoert maar expliciet noemt als merel, als leeuweriken, als spreeuwen.

Hij houdt niet van kabaal, apprecieert meer en meer de stilte blijkens Van elke boodschap halen wij de ruis. (Interieur) en zoete mechaniekjes die zoemen en zingen en welhaast geluidloos mee stappen in de trage triomftocht van het gedicht (Orgelpunt) en Niets is hoorbaar. Mateloos trillen de bladen in hun heimwee naar het boek (Nauwelijks een gerucht).

Een heel erg mooi slot vind ik (van Slang) En jij, jij zal liedjes zingen in het Italiaans / en schoenen dragen, gemaakt om weg / te wandelen uit het grijs van onze steden. Zulke regels ontroeren mij, zonder dat ik kan duiden waarom. Maar gelukkig hoeft dat niet. En bij poëzie al helemaal niet. Dat Paul Rigolle nog maar lang getuigenis af mag leggen van zijn betrokkenheid bij het weidse nabije.

Het omber en het oker, Paul Rigolle, Uitgeverij P, Leuven, 2025, ISBN 978-94-64757-70-5

(Bert Bevers)

De ontdekking van de nacht

Na de bundels Het licht achter de deur (2019), De man die (altijd) terug kwam (2019) en Tifosi (2021) is De ontdekking van de nacht de vierde bundel van Guy van Hoof die verschijnt bij De Vries-Brouwers.

De bundel bestaat uit drie cycli: Een aards bestaan, Nieuwe ontwikkelingen en Slapeloze nachten, met respectievelijk 15, 10 en 16 sterk prozaïsche gedichten, meestal in één lange, doorlopende strofe, met een Woord vooraf van Andreas Van Rompaye, samensteller van De literaire roeping – waarin hij een inkijk biedt in werk en leven van ‘belangrijke Nederlandse en Vlaamse schrijvers’, en waarin ook Guy van Hoof, naast onder anderen Tony Rombouts, Willem M. Roggeman en René Hooyberghs aan bod komt.

De thematiek in de poëzie van Van Hoof is zeer gevarieerd: thema’s als jazz, de wielersport en beeldende kunst en de liefde komen geregeld aan bod - aan sommige van deze thema’s heeft hij al eerder aparte bundels gewijd - en die zijn ook terug te vinden in De ontdekking van de nacht.

Naast enkele wielergedichten komen er beeldende kunstenaars aan bod, zoals Vincent van Gogh (Wist hij dat hij gek werd, had hij het besef/ geniaal te zijn, hoe voel je dat?), Bert Prins (De schilder,/ die alles weet en onder controle heeft/ laat de kleuren hun gang gaan, zingen,/ zijn figuren springen uit de contouren) en Gerard Vanhove, wiens werk Sjamaan de cover van de bundel siert. Het gedicht Het witte vierkant van de ochtend, opgedragen aan Vanhove, sluit de bundel af.

Ook de liefde ontbreekt niet. De bundel is trouwens, zoals hij al vaker deed, opgedragen aan zijn echtgenote Yolanda Dewyn: ik zeg: zonder haar/ ben ik niet meer dan tien procent/van een mens. Wat de jazz betreft duikt Frank S. op, met een verwijzing naar de song I’m gonna live till I die van Frank Sinatra.

De dichter heeft nagedacht over dingen die gaan en komen en deelt met de lezer een privé-museum/ vol herinneringen zelfs van toen/ik mezelf niet eens kende. Of speelt het een en ander zich in een droom af? Als je droomt zie je beelden als in/ een nooit gemaakte film/ over liefde, ook zoveel méér/ dan een woord, de kunst bestaat erin/ niet blind te zijn.

Guy van Hoof ontleedt en becommentarieert onder meer de dagelijkse realiteit (een aards bestaan) en heeft het evengoed over wat we al dan niet zien en opmerken (alles/ in ons denken en voelen heeft onderaards/ diepten, gangen en holen, - vluchtwegen/ is het betere woord, al wat ongrijpbaar is/ en onbereikbaar is) als over de schaduwzijde van dat alles: ogen die binnendringen in een breekbaar/geheim. De toon van de gedichten is heel direct; de lezer krijgt het gevoel rechtstreeks aangesproken te worden. Dat alles levert interessante en sterke poëzie op die we alleen maar kunnen aanbevelen.

Mooi avondlicht geeft inzicht in wat/ zich afspeelt in de coulissen van onze/ dwaze vergeetachtigheid.

De ontdekking van de nacht, Guy van Hoof, Uitgeverij C. De Vries-Brouwers, Antwerpen-Rotterdam, 2025, ISBN 978-90-6174-939-4

(Roger Nupie)

Jullie weten niet wat liefde is

Het grote publiek kent Raymond Carver vooral als verhalenschrijver en veel minder als dichter. Tussen de beide genres heeft de schrijver altijd een bewuste keuze gemaakt. Zijn leef- en werkomstandigheden dwongen Carver om te kiezen voor de korte vorm van het gedicht of het verhaal. In de loop van zijn leven is Carver altijd redenen blijven vinden om een tijd lang te stoppen met het schrijven van korte verhalen en zich volledig toe te leggen op het schrijven van poëzie. Het meest kenmerkende van Carvers literaire productie is dat wat zijn gedichten en verhalen gemeenschappelijk hebben: zijn oor voor gewone spreektaal en dialoog, zijn oog voor gewone mensen en gebeurtenissen uit het dagelijkse leven. De verhalen lijken op uitgewerkte gedichten, de gedichten op distillaten van de verhalen. Zijn talenten als verhalenschrijver schijnen door in zijn verhalende poëzie. Soms werkt een gedicht van Carver als een kort verhaal, met al zijn elementen van karakter, gebeuren en verhaallijn, maar gecomprimeerd in de bondigheid van poëzie. Soms werken zijn korte verhalen als een gedicht, met alle kwaliteiten van bondigheid, scherpstelling, rust en ironie.

Samensteller-vertaler Joris Iven (Diepenbeek, 1954) is een bekend dichter en vertaler van poëzie. Voor Uitgeverij P vertaalde hij onder anderen Sujata Bhatt, Charles Simic, Raymond Carver en Michael Ondaatje. Samen met Peter Flynn vertaalde hij een bloemlezing van tien kopstukken uit de naoorlogse Ierse poëzie en samen met Peter van Beek vertaalde hij een keuze uit het werk van Ruth Stone en Paula Meehan.

De gedichten, opgenomen in deze bundel, komen uit Vuren (1983), Waar water samenvloeit met ander water (1985) en Een nieuw pad naar de waterval (1989).

De keuze om de gedichten in de oorspronkelijke taal af te drukken in een kleiner lettertype begrijp ik niet, evenmin de lay-out: het lijkt alsof de gedichten zo verstrooid op het papier zijn om een ander soort aandacht te trekken. Blij verrast was ik door een tekening van een gestrande, afgetakelde boot met een paar meeuwen daarboven. Als beeld bij de gedichten kan het tellen. Van de hand van Sylvain Vandebroek.

De bundel staat vol beklijvende gedichten. Carver verwoordt uiterst precies en Iven volgt hem in een Nederlands waarin het oorspronkelijke Engels doorzindert.

Het tweede vers uit interview:

…
I went to draw a glass of water.
Stood at the window for a time.
When I came back
we passed easily to the next thing.
Went on with my life. But
that memory entering like a spike.

…
Ik ging me een glas water inschenken.
Stond een tijdje bij het raam.
Toen ik terugkwam
gingen we gemakkelijk over op het volgende.
Gingen verder met mijn leven. Maar
de herinnering drong binnen als een spijker.

Jullie weten niet wat liefde is! – You Don’t Know What Love is, Raymond Carver, Keuze, vertaling en inleiding door Joris Iven. Suggesties bij de vertaling door Peter van Beek, Uitgeverij P, Leuven, 2024, ISBN 978 94 64757 54 5

(Frans August Brocatus)

Het geduld van water

Johan Clarysse is beeldend kunstenaar en dichter. In 2023 verscheen de monografie This obscure object bij uitgeverij MER/Borgerhoff & Lamberigts, met een keuze uit zijn beeldend werk en bijdragen van kunstfilosoof-dichter Antoon Van den Braembussche, kunsthistoricus-curator Frederik Van Laere en een interview door Wim Vandeleene. De publicatie werd gekoppeld aan een solotentoonstelling in Galerie Pinsart in Brugge, met poëzie - geïnspireerd op het werk van Clarysse - van de dichters Frederik Lucien De Laere, Philip Hoorne, Paul Rigolle, Wim Vandeleene, Antoon Van den Braembussche, Steven Vanderheyden, Ludwien Veranneman en Tania Verhelst.

In een interview (Meander, 28 december 2023) lezen we, als antwoord op de vraag van Alja Spaan ‘Kun je iets vertellen over je keuzes? Wanneer denk je in beelden, wanneer in taal?’: “Beeldende kunst en poëzie hebben veel gemeen, ze werken beide met beelden maar met een ander materiaal, verf en taal. Sommige dingen kan ik beter kwijt al schilderend, andere al dichtend. Voor mezelf blijft het een mysterie waarom ik op een bepaald moment naar het ene medium grijp en daarna naar het ander”.

Johan Clarysse publiceerde al eerder in De Schaal van Dighter, Het Gezeefde Gedicht, Meander, Roer en Poëziekrant. Hij kaapte enkele prijzen weg en werk van hem werd opgenomen in bloemlezingen als De 100 beste gedichten uit de Gedichtenwedstrijd 2021.

Het geduld van water is zijn debuutbundel.

Al vanaf de eerste cyclus Afscheid - die net als de derde, Breinmist, de relatie van een moeder en een zoon als thema heeft - weet de dichter te overtuigen en dat levert meteen aangrijpende poëzie op. Uit het derde gedicht van de cyclus Afscheid: Ze schikt voorbije jaren in een vaas,/ rouwt om de vrouw die ze ooit was./ De woorden die ze opspaart, wanneer ze/ terugblikt hoef ik niet te gissen. Uit Rechter en vriend uit dezelfde cyclus: Al kan ik nooit je hand/ nog schudden, ik houd je/ lichaam wakker. In je botten/ kom ik langzaam thuis.

De dichter toetst niet alleen de verhouding moeder-zoon af in deze bundel. Hij reflecteert ook op een thema’s als bijvoorbeeld herinneringen en het ouder worden: Onvermoeibaar liggen we te gebeuren./ Jaren verliezen hun getal. Uit Vergetelheid: Zoals de jaren snel/ om zich heen grijpen,/ ons nederig maken/ en we onthouden ze niet,// we stof en as zijn,/ een stip in een wit vlak/ waarrond alles begint/ en we beseffen het niet.// Herinneringen bestaansrecht zoeken/ in de mazen van een afscheid/ en ze vinden nergens een plek.

Ook de beeldend kunstenaar is blijkbaar nooit veraf. Uit Kleuren uit de achterbuurt: Van blauw de blik te rechtlijnig./ Van geel het ego te groot./ Van rood de tong vol tegenspraak. (…) Zo kijk ik om me heen:/ als een schilder die in zijn schakeringen/ het wit van de dood legt.

Met zijn 46 gedichten, verdeeld over zes cycli, heeft Johan Clarysse met Het geduld van water een sterke dichtbundel afgeleverd.

Het geduld van water, Johan Clarysse, Uitgeverij P, Leuven, 2024, ISBN 978-94-64757-56-9

(Roger Nupie)

Het proefkonijnencarnaval

Het proefkonijnencarnaval, de debuutbundel van Joke Prinsen begint met een aanspreking tot de lezer: vriend, gij die mij ziet schrijven uit een dinsdagnacht: / ik hef mijn pen, het woord wacht in het zwart / inkten hart van dit papier – halt! Halt! ziet hier! / de stad: zij marcheert, zij marcheert!. Verder lezen is een onderdompeling in een oceaan van taal, in de afgrond van De feesten van angst en pijn. Want dat is het Van Ostaijaanse leitmotiv van de bundel, dat het ook een soort vierdelige structuur geeft: 1. het feest van angst en pijn begint, 2. reprise van het feest van angst en pijn, 3. Het feest van angst en pijn trekt als een stoet voorbij, 4. De stoet van het feest van angst en pijn stokt, wat ook het laatste gedicht is en de cirkel sluit, sprekend tot de stad: ons lijf zijgt door al haar lagen / ons lichaam rijgt zich op haar oevers weer aaneen /…/ dans dans dans / op het feest van angst en pijn, van dood / geef u over aan het lood van de stadsgrotmond.

Prinsen beschrijft de angst en de pijn van verlies en dood, van de zelfkanten van het bestaan. Het is geen vrolijk carnaval maar een donker zwart feest dat af en toe toch enige hoop toelaat in al zijn hopeloosheid. Maar zelfs deze optimistische toetsen zijn telkens doorspekt met een laag cynisme en droefheid.

Naarmate de bundel vordert wordt het feest een ware danse macabre: een uiting van het zinloze van menselijke hebzucht in confrontatie met de dood. Prinsen transponeert dit naar vandaag, een wereld waar de tektonische platen, waarop onze maatschappij jarenlang is gebouwd, verschuiven, botsen en alle zekerheden verdwijnen.

Niet toevallig verwijst Prinsen in er komt een mens naar de mythe van Sisyphus en daarmee naar de existentiële filosofie van Camus: de mens die geconfronteerd wordt met een onredelijke irrationele wereld, die zijn eigen beloop kent dat door ons niet te doorgronden valt. Koortsachtig likt hij de nacht / met wat overblijft van zweten slaat hij / uit het vlees de pijn /…/ en hij duwt, / hij duwt gedurig al zijn stenen / steile heuvels op.

De schriftuur van Prinsen kadert zich daarbij in de Vlaamse traditie van die vreemde mengeling van magisch realisme met surrealistische en absurdistische toetsen. De expliciete verwijzing naar De feesten van angst en pijn laat er geen twijfel over bestaan dat Van Ostaijen voor Joke Prinsen een inspiratiebron is geweest, zowel naar inhoud als stijl.

Prinsen gaat de taal te lijf met de pen als een bajonet vooruit. Het is een permanent gevecht met die taal. Het leidt bij sommige passages tot een soort barokke overkill met een opeenstapeling van neologismen, samentrekkingen van woorden, surreële beelden en klanknabootsingen. Om in de oorlogsanalogie te blijven: Prinsen blijft schieten en bombarderen als alles reeds in puin ligt. Gelukkig lijkt ze zich dat te realiseren en wordt het weer hoopvoller, zoals in het ontroerende gedicht Hecate. Maar ook hier toch weer die dubbele bodem van een sluimerende wat wrange weemoed: genesteld in hem: mijn versleten gezicht / het portret van een oude vrouw met plooien als een vallend gordijn / Met de franjes van varenbladen.

Joke Prinsen weet op onnavolgbare wijze onze verkruimelende wereld te vatten in een poëtisch spektakel. Ze neemt ons mee op een duizelingwekkende rollercoaster, een carnavaleske orgie op het toneel van een scheurende wereld. Wij zijn de proefkonijnen, acteurs zonder script of rol in De wereld waarin een wereld is gevallen staat op / de rand, en we gaan in die wereld die viel,/…/ berustend, in het bestaan van niets.

Dit is een debuut dat absoluut moet gelezen worden in deze verwarrende tijden.

Een uitgebreidere versie van deze bespreking is te lezen bij De Schaal van Digther:
https://digther.blogspot.com/2025/04/recensie-van-het-proefkonijnencarnaval.html

Het proefkonijnencarnaval, Joke Prinsen, Uitgeverij P, Leuven, 2024, ISBN 978-94-64757-59-0

(Richard Foqué)

Vrede in het uur van de nederlaag

Charles Ducal (pseudoniem van Frans Dumortier) werd in Leuven geboren in 1952 en was leraar Nederlands. Hij debuteerde in 1987 met de bundel Het huwelijk. Een groot aantal bundels volgden. In zijn poëzie worden vaak conflicten opgeroepen, zowel binnen de persoonlijke sfeer als binnen de maatschappij. Zijn gedichten bevatten verrassende wendingen maar zijn toegankelijk voor een relatief groot publiek. Hierdoor werd hij in 2014 terecht de eerste Dichter des Vaderlands.

Zijn laatste bundel, Tijd voor vrede, gaat vooral over de dood. De dood die volgens het citaat van E. M. Foster de mens vernietigt en terzelfder tijd redt. Ducal ontwikkelt zijn visie doorheen 58 gedichten, verdeeld in acht afdelingen, in geordende vrije verzen die soms door rijmen worden ondersteund. Tegenover vrede staat de oorlog zoals die voor ons doorgaans te zien is op een scherm. De dichter maakt zich de bedenking: hoe raken wij weer in vrede met deze kamer, in oorlog met ons?/ Wij moeten de straat op. Daarom. Ducal stelt actie en engagement voorop, waar hij de medemens vindt maar ook zichzelf: Er moet een deur zijn waarachter ik, net als jij, op me wacht. Vondsten als deze worden veelvuldig op de lezer afgevuurd wat deze poëzie zo treffend maakt. Poëzie is geen journalistiek, preciseert de dichter. Zo hoort een lijk in de krant. Maar bij zijn eenjarige herdenking, in het gedicht De terugkeer, van de moordpartij in Gaza, wordt dit poëzie wanneer hij er de doden doet opstaan en plaats nemen aan de tafel van de moordenaars en dan weer laat opstaan en de weg terug gaan naar het puin, het uur waarin zij stierven.

De dood is er ook in zijn dagelijks bestaan waar hij de overleden geliefde telkens weer voorgoed verliest. Hierbij komt ook het besef dat voor hemzelf het geboden is de tijd in acht te nemen die vanaf nu met mondjesmaat is toegestaan in doosjes en flesjes, klaar om in te nemen. Toch ligt er soms tussen de rommel van de dag een geluksmoment. Maar hij stelt rouwig vast: ik liet het liggen en nu ben ik het kwijt. Zijn verzuchting bij het ouder worden is om alle opstandige woorden kwijt te geraken, want ik wil vrede met mij, eindelijk vrede. Een inzicht dat noodzakelijkerwijze achteraf komt zoals in de tuin van het verdwenen huis van het voorbije geluk. Vrede wordt onder de ogen van een glimlachende moeder Gods bekomen in het uur van de nederlaag.

Tijd voor vrede, Charles Ducal, Uitgeverij Atlas/Contact, Amsterdam/Antwerpen, 2025, ISBN 978 90 1 254 7657

(Francis Cromphout)

Een duistere ster van de belle époque

In de reeks Vertalersweelde van Stichting Spleen worden ‘grote poëten van weleer’ belicht. In het lustrumjaar van deze reeks staat een ‘duistere ster van de belle époque’ centraal: Gabriele d’Annunzio (1863-1938). Mereie de Jong belicht leven en werk en vertaalde gedichten, proza en brieffragmenten van deze Italiaanse schrijver, dichter, redenaar, journalist, politicus en gevechtspiloot. Hij stond evengoed bekend als een verwaande en excentrieke dandy die zichzelf beschouwde als de belangrijkste Italiaanse dichter sinds Dante Alighieri. Niet min waren ook de beroemdheden waar hij zich graag mee vergeleek: van Julius Caesar tot Lord Byron.

Uit de Inleiding van de Jong: Het getuigt mijns inziens van lef om in deze tijden een controversiële figuur als Gabriele d’Annunzio centraal te stellen in een poëzieproject. Een auteur die geassocieerd wordt met ultrarechts valt al snel verkeerd, en een thema als erotiek – niet onbelangrijk in d’Annunzio’s poëzie – wordt al snel van twee kanten verketterd: zowel woke-links als conservatief-rechts hebben er een probleem mee.

Tweeënveertig Vlaamse en Nederlandse hedendaagse dichters lieten zich inspireren door leven en werk van Gabriele d’Annunzio. We lichten er enkelen uit, met een paar regels van hun bijdrage.

Bert Bevers: Zo vaar ik stroomafwaarts,/ zo zeil ik naar de zee. Misschien dat op een dag// mijn geest daar, ver weg van alle stormen, mag/ wisselen van vleugels. Ik zocht alleen maar mezelf.

Frans August Brocatus: gladblauw/ is de slip die over mijn dijen schuift en jouw volle lippen/ proeven trager kan niet tot je mij in jou laat verdwijnen.

Alain Delmotte: Met al je pathos vergat je dat voor ze iets kunnen/ betekenen woorden binnenstebuiten in al hun schrilheid/ krijten.

Kees Godefrooij: jouw brandstapel/ ontsteekt mijn lont// kom hier, jij arme ziel, maar/ laat me nooit meer wachten!

Jolies Heij: U bent een dandy, een God langs aardse/wegen. Hoe durf ik! En toch, het kan me niets schelen. Ik/ zocht een wandelaar omdat het liefste wat ik bezat in rook/ is opgegaan. Ik dank u voor uw tijd. Maar ik bemin u niet,/ meneer, en u bemint mij evenmin.

Paul Rigolle: Mooi is enkel en alleen wat/ bij jouw ogen past. Mooi is/ wat zo traag later met mij/ op het vloerkleed/ in de juiste plooien valt.

Gerard Scharn: martelaar en profeet prediker/ en verleider dichter en schrijver/ groot maar geen uebermensch

Vera Steenput: Maar aan de borsten van een vrouw/ word je zwak als een zuigeling/ een winnaar die verliest

Ook Giorgio Novello, ambassadeur van Italië in Nederland leverde een bijdrage. Naast zijn gedicht in het Italiaans, Omaggio a Undulna. D’autunno. staat de vertaling van Mereie de Jong: Eerbetoon aan Undulna, in de herfst. De bundel sluit af met het gedicht Undulna van d’Annunzio en de Engelse vertaling ervan door J. G. Nichols.

Dit is een waardig en boeiend eerbetoon aan een bijzonder auteur.

D’Annunzio, duistere ster van de belle époque, vertaling, inleiding en nawoord: Mereie de Jong, met reflecties van tweeënveertig hedendaagse dichters, Stichting Spleen, Amsterdam, 2025, ISBN 978-90-833918-3-0

(Roger Nupie)

Die goeie ouwe taal

‘Elf en twaalf zijn de gekste telwoorden tussen tien en twintig. Toegegeven, dertien en veertien lopen ook een beetje uit de pas, want je zou drietien en viertien verwachten, maar elf en twaalf komen niet eens in de buurt van eentien en tweetien. In e- en tw- kun je met veel fantasie een en twee ontdekken, maar waar komt -lf dan vandaan?’

Op dergelijke taalkundige probleemstellingen ben ik dol. Net als Yoïn van Spijk, die een van zijn essays in Die goeie ouwe taal met bovenstaande vraag begint. Hij geeft er uiteraard ook het antwoord op, en hij kan dat vermits hij taalwetenschapper is. Het boek staat boordevol boeiende weetjes over de (eigen)aardigheden van onze taal. En dat zijn er heel wat.

Neem: ‘Zet je het woord vlag in het meervoud, dan krijg je vlaggen, maar bij dag gebeurt er iets geks: dat wordt dagen met een lange klinker. Zo zijn er nog meer gevallen: bij pot hoort potten, maar bij slot krijg je sloten, en heg verandert in heggen maar weg in wegen. Waarom?’

Van Spijk, die onder meer op zijn website Taal aan de wandel over taalontwikkeling schrijft, legt het uit. Hij doet zulks op een onderhoudende, enthousiasmerende manier. Hij bewijst dat taalwetenschap geen gortdroge discipline is, maar een verrassend levendige. Taal is immers op het moment dat u dit leest wel ergens aan het veranderen, en het is fascinerend om die linguïstische bewegingen vakkundig in perspectief gezet te zien worden. Van Spijk brengt de lijnen in beeld van de ontstaansgeschiedenis die woorden van het Proto-Indo-Europees over het Proto-West-Germaans en later Oud- en Middelnederlands door hebben gemaakt. Hij legt ook relevante linken naar onder meer zustertalen Duits en Engels en naar Romaanse invloeden. Het Latijn heeft ook in onze taal vele sporen achtergelaten. Zo komen boter en kaas van būtyrum en cāseus, en kelder en keuken van cellārium en cocīna. Die c’s werden als een k uitgesproken. Julius Caesar heette in zijn tijd dan ook Julius Kaaisar en niet Julius Sezar (Ons woord keizer komt van caesar). Yoïn van Spijk, zelf Noord-Brabander, signaleert ook invloeden en verwantschap van varianten als het Nedersaksisch, Vlaams en Zeeuws. Je moet Die goeie ouwe taal niet in één ruk uitlezen want dan begint het je met al die oeroude woorden uit verdwenen talen soms te duizelen. Neen, je moet deze opstellen geduldig savoureren.

Veel van de door Van Spijk te berde gebrachte voorbeelden zijn dan misschien in de dagelijkse praktijk niet werkelijk núttig om te weten, maar zeker voor taalliefhebbers wel léuk. Ik wist bijvoorbeeld niet dat de woorden vriend en vijand van oorsprong de facto geen zelfstandige naamwoorden zijn, maar dat ze afkomstig zijn van de onvoltooide deelwoorden van respectievelijk het Proto-Germaanse frijōnan (liefhebben) en fijēnan (haten).

Die goeie ouwe taal is een bijzonder onderhoudend boek, waaraan je veel leesplezier beleeft maar waarvan je beslist over de etymologie van woorden ook enorm veel opsteekt. Aanrader!

Die goeie ouwe taal, Yoïn van Spijk, Uitgeverij Ambo|Anthos, Amsterdam, 2025, ISBN 9 789026 369971

(Bert Bevers)

Vreemde gezichten

Het valt me op hoe dikwijls dichters, terwijl dat in se toch uit hoofde van hun bezigheid per definitie einzelgänger zijn, zich verenigen in allerhande al dan niet losse verbanden. Je kunt daarbij al terugdenken aan de Rederijkers en de Tachtigers. Maar ook aan de Vijftigers en Zestigers. Vaak zijn dat literair-historische benamingen. Je hebt ook groepen die zich bewust vormden als de Pink Poets, de Maximalen, De Nieuwe Wilden en de Dichters uit Epibreren. In jonger jaren zijn er bijvoorbeeld Het Venijnig Gebroed, De Sprekende Ezels en meer recent Dichterscollectief Obsidiaan. Hieraan kan voortaan ook Donsai worden toegevoegd.

Het destijds door Martin Carrette beatae memoriae, de eerste stadsdichter van de Oost-Vlaamse stad, geïnitieerde Dichterscollectief Deinze, DéCéDé, koos voor Donsai als nieuwe naam. Carrette kreeg als opvolgers Luc C. Martens en Steven Van de Putte en het momenteel in functie zijnde duo Jana Arns en Herman Van Rompuy. De verzamelbundel Huis van vreemde gezichten is een initiatief van Jana Arns, die het belangrijk vindt gedichten te schrijven met een maatschappelijke waarde. De ondertitel van dit – met illustraties van Martijn Bruneel – smaakvol uitgegeven boekje illustreert dat duidelijk: Veertien dichters over dementie en verlies.

De thematiek van Huis van vreemde gezichten is natuurlijk een aansprekende vermits eenieder zich daarbij wel iets kan voorstellen. Soms komen vreemden / je van laatste zinnen voorzien. weet Jana Arns in Beslagen. Steven Van de Putte besluit Kerst met het eveneens verontrustende onhandig lezen we het braille van geschenkpapier. / om jou uit te pakken is het nog te vroeg. Ontroerend vind ik Luc C. Martens’ gedicht dat begint met de strofen vanuit de deuropening zie ik een kind, / vermomd in een oude wijze vrouw en eindigt met wat is er nu van jou geworden, het meisje dat ik / graag had gekend voor ze mijn moeder werd. Wim Vandeleene ziet hoe het geheugen als gistend vat / een moeilijke puzzel is, hoe verbazend klare momenten op kunnen duiken: wat je vergat, keert helder terug / alsof je een beslagen ruit droog veegt // het uitzicht valt binnen / terug van nooit weggeweest. Abel Dossche rondt zijn Wanneer het gestorven is af met de meesterlijke regels wanneer we de hemel zelf tegen de grond / werken tot hij liggen blijft als een moeder bij haar kind. Eddy Vaernewyck registreert in Germaine: Zij draagt haar jaren als een weids vertakt gewei / en vult haar dagen in onschuldig blauw., Matthias Haeck ziet in Er is geen iemand de brieven uit mijn tijd / verbergen tussen de naden en Nikki Petit legt in De laatste rechte lijn genadeloos vast ze verveelt hen met haar herhalingslus / ze ziet het wel, kent ze door en door / heeft hun luiers nog verschoond. Dementie is een gruwel weten ook Sven De Potter (mooi: ik heb enkel verhalen in dode talen / over de eeuwen waar ik er wel toe deed), Janis Derie (ik schrei op de houten tafel / En ik wens dat het je lijf was, van mahonie gemaakt / Dat ik je kon kopen in een meubelzaak), Mieke Geldhof (ik word schaduw, / weet, mijn handen herinneren jouw huid), Rob De Winter (Zijn vergeten stem klinkt // als een uitgezwaaide wals), Patrick Verstraete (En morgen zal weer / niet zijn waar jij was) en Martijn Bruneel (Sommige opzichters hier beweren zelfs / dat zij hun moeder is). 

Huis van vreemde gezichten is een navrante verzameling, die je je bewustzijn extra doet koesteren.


Huis van vreemde gezichten – 14 dichters over dementie en verlies, Donsai, Deinze, 2024

(Bert Bevers)

De metriek van eb en overvloed

Na een tiental dichtbundels, werd van dichter, beeldhouwer, essayist Renaat Ramon dit jaar Visum uitgegeven. Visum is een document dat toelaat om in het buitenland te reizen, maar is ook een vorm van ‘kijken’. In de bundel is dat een dialoog tussen gedichten en beeldmateriaal. Dit laatste bestaat uit foto’s die door zijn partner Lieve Terrie tijdens hun reizen werden gemaakt, van schilderijen, beelden, ready-mades, naast zijn eigen ‘iconische’ werken, zoals Ramon zijn visueel poëtisch werk noemt. Op de kaft prijkt zo’n iconisch werk, Marine die de zee afbeeldt als ‘een eindeloos vloeien van jamben en trocheeën’ die ‘de metriek van eb en overvloed’ oproepen. 

De 28 gedichten die de bundel bevolken bevatten telkens een dialoog tussen woord en beeld waar symmetrie en concrete realiteit, clair-obscur, recto-verso, licht en schaduw, kunstgeschiedenis en moderne concepten wedijveren met elkaar.

In het gedicht Hoofdzaak is dat de sculptuur van een hoofd bedekt door ‘een weelde van letters’ die ‘eindeloos te combineren zijn’ tot een ‘woordeloos gedicht’. In Schoonschrift zijn het de netkousen van de benen van een vrouw waar in elk van de mazen een letter komt, wat haar zal toelaten om te ‘bewegen als gedicht’. Ook vertoont zijn poëzie met Code verdieping in het juridische in de vorm van een ‘koploze’ sculptuur die zich afvraagt ‘wat van het recht de oorzaak is’ en als ‘elk woord een valstrik is’, een vonnis ‘al dan niet conform de wet’ kan beschouwd worden. Dit voert ons naar de voorliefde van de dichter voor het rebelse waarbij hij zich solidair toont met de zestiende eeuwse Matteo Palmieri wiens beeltenis omwille van zijn als ketters beschouwde Libro della Vita Civile postuum werd verbrand. Hij eindigt zijn gedicht met het ironische ‘Wie in deze stad (Firenze) voelt nog de vlammen’? In Paar beschouwt hij de beenderen van een 5500 jaar oud liefdespaar, als bewaard in een soort ‘tijdcapsule’ waarbij de tijd hen ‘gehavend’ en ‘bewaard’ heeft en hierbij ook ‘barmhartigheid’ heeft gekend. In het laatste gedicht Zondagsschilder verwijst Ramon naar een eigen schilderwerk in ruitvorm met het spectrum van de regenboog, waarbij de onderste helft een verschoven weerspiegeling is van de bovenhelft, wat een golvende beweging tot gevolg heeft. Iedere dag van de week wordt door een kleur bepaald, maar de zondag van de ‘zondagsschilder’ kent alle kleuren van de regenboog. 

Er volgt nog een diepgaand essay over de dichter door Alain Delmotte, waar hij onder meer wijst op de standvastigheid van Ramons visie, zoals die al in zijn eerste gedicht voorkwam, namelijk ‘de wil tot vorm’ die van dit grote oeuvre, zowel plastisch als literair, de katalysator was.

Visum, Renaat Ramon, Poëziecentrum, Gent, 2024, ISBN 978-90-141-4

(Francis Cromphout)

Alsnog!

J. Heymans publiceerde monografieën over onder anderen beeldend kunstenaar, schrijver en acteur Armando; verhalenverteller en film-, theater- en tv-figuur Cherry Duyns; auteur J.J. Voskuil en Simeon ten Holt, de componist bekend van pianocomposities waarbij bij de uitvoeringen, vanwege de lengte van de composities, zowel pianisten als publiek elkaar aflosten.

De bundel Alsnog bestaat uit zes cycli: Een soort Siberië, Zes sentimentele dansen, Onbevreesd en ontvankelijk, Overgeleverd – zes gedichten van Herman Heida, Foto’s en andere feesten en Antilliaanse bronnen. De gedichten zijn opgebouwd uit één of tweeregelige strofen van meestal tien regels. Herman Heida - auteur en vertaler die van 1979 tot 1983 in het Friese literaire tijdschrift Trotwaer publiceerde - is een pseudoniem voor J. Heymans en Goaitsen van der Vliet, zo leert ons de rubriek Nog iets over Herman Heida die volgt na de zes cycli.

De eerste en langste cyclus uit de bundel, Een soort Siberië, opent met Uitkijken op een wachttoren: Daar zagen we de uitkijktoren, gestaalde/ trots, de overtreffende trap in dit bos, toen// in ons een zinnebeeld zich roerde, rechtop / onder welke weerspreuk ook – de depressies// die het verduurde (…) en eindigt met De uitkijktoren beklimmen: Het levenspad had ons tot hier gebracht, de treden/ beklommen, stilaan versneld het ritme van ons hart,// adembenemend, stap voor stap onze hoogtevrees/ beproevend, om terug te kunnen kijken naar de weg/ die we hadden afgelegd, van jongs af (…) we hoorden de wind van vroeger zingen, lied na lied// gelukzalige duizeling die we de rug toekeerden, en toen/ zagen we het voor ons: de avonturen, het verstoven zand.

De Zes sentimentele dansen draagt de dichter op aan zijn dochter Eva: (…) nu je oud genoeg bent/ om weg te gaan, blijf nog even en dans. Dat verzoek komt nog terug in het laatste gedicht van de cyclus: (…) Dat jij dochter bent/ van mij, ooit eeuwig student die bij de vloer// aan de kant bleef staan. Ik wil maar zeggen, ga/ dansen op Stromae – en dans dan ook voor mij.

Herinneringen en een zekere vorm van berusting zijn een grondtoon in deze bundel. In het laatste gedicht uit de cyclus Foto’s en andere feesten lezen we: Liever had ik deze foto buiten beschouwing/ gelaten, een snapshot van een vergeten feest,/ een man verdacht veel mij, een jongere versie,/ een ouwelijk vest dat ik nooit meer dragen zou.

In de laatste en al even sterke cyclus, Antilliaanse bronnen, belicht hij zijn jeugd op Curaçao én boegbeelden uit de Antilliaanse literatuur, onder wie de auteurs Frank Martinus Arion, Tip Marugg (hoe hij, vrijwel blind en lam, nog zwaaide naar mij) en Boeli van Leeuwen: Wij staan hier naakt op deze rots, een versregel/ nooit in het Papiaments te boek gesteld, voor ons// maakt dat niets uit, we spreken in tongen, zonder grammatica.

Dat er ‘alsnog’, na meer dan twintig jaar (Vlagvertoon, 2001), een tweede dichtbundel van J. Heymans is verschenen, is een meer dan verheugend feit.

Alsnog, J. Heymans, Uitgeverij IJzer, Utrecht, 2024, ISBN 978 90 8684 294 0

(Roger Nupie)

Geschonden binnenwegen

Gerlinde Weze debuteerde eerder laat. Maar in hun zoektocht naar het juiste woord, debuteren dichters telkens opnieuw. Haar eerste bundel Kind van één zomer verscheen in 2020 en was een in memoriam aan haar overleden dochtertje. Een motief dat we in haar nieuwste publicatie zijKant sporadisch terugvinden. Onder meer in de gedichten Dochterloos en Seizoenen missen je niet langer: mijn van deze wereld vergeten kind/op ontdekkingsreis in mijn hoofd./Ik heb jou al zolang niet meer.

De titel zijKant geeft aan vanuit welk perspectief de bundel werd geschreven namelijk vanuit de positie van een/de vrouw. Dit perspectief wordt flink doordesemd met scherpe levenservaring en spitse mensenkennis. Die levenservaring is ontnuchterend en haar mensenkennis is kritisch en ironisch. De themata variëren maar onderhuids zijn elementen als ‘zich ouder voelen’, ‘ouder worden’, ‘ouder zijn’ te ontwaren. Gemoedsstemmingen die subtiel van elkaar verschillen maar die toch getuigen van het besef dat de tijd begint te ontbreken: Achterlaten doet pijn, liefste./Weggaan niet. Hoe dan ook, jong of oud, blijvend is er die honger naar meer – want er is altijd iets dat onbeantwoord en onvervuld blijft en zal blijven. We krijgen gedichten te lezen die in lagen herinneringen verstrengeld zijn. De moeder, bijvoorbeeld: Hoe ze oogde, hoe ze klonk, hoe ze wijs dacht./Heel zij.

De dichter betracht niet meer: dan de hang naar een leven/tot gedicht schrijven. Zij doet dat heel bedaard en onverbloemd. Ze haalt haar geheugen open/aan geschonden binnenwegen. Aan dat sobere zelfonderzoek (het is niet anders/dan overeind blijven) dankt de bundel zijn kracht.

Sporen van zelfonderzoek vinden we in het gedicht Spiegelzucht, waarin de dichter haar eigen spiegelbeeld benadert: zij die nooit ouder wordt dan ik/stalkt me precies zoals ik ben./On-grijp-baar. Vaststelling die op fundamentele menselijke eenzaamheid uitdraait. Vandaar wellicht dat in een aantal gedichten weinig glansrijke momenten geëvoceerd worden. De dagen die niets beloofden, dagen zonder uitdagingen, de routines, de existentiële ongemakken. Dat gebeurt in onder meer het waarschijnlijk voor velen herkenbare gedicht Dagelijkse kost: Elke ochtend draait ons/over de bedrand voor weer/een vangst muizenissen. Wat opvalt zijn een aantal gedichten die een koppel, een relatie, een huwelijk ter sprake brengen.

Wat blijft er van de liefde over wanneer de passie is geweken (liefde is geen vangst meer) en een milde intimiteit overblijft (Dat ik van je hou dekt je tekorten). Als Gewoontegetrouwd wordt dit soort toestand omschreven: Elk aan een kant van het bed klinkt het genadeloos, maar toch niet wrang. Weze is een dichter zonder illusies maar niet zonder kwetsbaarheid. Dit is sensitieve, broze poëzie. Meligheid wordt ontweken. In ieder geval is ze een dichter die in onze tijd staat. Het woord ‘Netflix’ valt. En een gedicht heeft het over een file: een optelsom geduld loont tot de eindmeet thuis. En dat er ergens bommen vallen leren we uit het pakkende gedicht Oorlog. Alsook het leed dat dit bij dieren (in dat geval een hond) teweeg kan brengen: Hij kent geen land./Alleen mij.

Dan zijn er nog gedichten met een ironische ondertoon waarin personages worden getypeerd. Zo onder meer Madame Snob (Daags poetst zij naast haar/tanden ook haar imago). Een onpretentieuze, van authenticiteit getuigende bundel waarin het lucide voorrang krijgt op het lyrische.

zijKant, Gerlinde Weze, Uitgeverij Het Punt, Dendermonde, 2024, ISBN 978946070745

(Alain Delmotte)

Even zweven

Pim te Bokkel groeide op in het Achterhoekse Aalten op landgoed Hackfort, hij verhuisde naar Noord-Holland waar hij met vrouw en kinderen in Schoorl woont.

Het moet een louterende week zijn geweest voor. De week waarin zijn vader uit de tijd gleed maar waarin ook zijn nieuwe bundel Even zweven de levende wezens verscheen. Het leven dat in de titel van de gedichtenbundel binnenrijmend zich lijkt te herhalen. ‘Het is niet alleen maar taalspel maar behelst ook de tijdelijkheid van het leven en het ervaren van geluksmomenten’ zoals de dichter onlangs in een interview opmerkte.

Ik ben de vader die ik had, zoals ik mijn bespreking in De Boekhouding van zijn bundel Dit en alles en heel het heelal beëindigde. De vader die hij nu zelf, met het tikken van de tijd is geworden. Veertig jaar, vier kinderen.

De natuur, het landschap, tijdloosheid, eindeloosheid van de dingen die samen komen in het spiegelpunt van die jaren. Dood en leven. Het zijn de thema’s die in de achtste van Pim resoneren.

De verzameling is opgedeeld in vijf delen, telkens voorafgegaan door een inleidend prozagedicht. Respectievelijk in I een korte inleiding met daarna één gedicht Een lam springt waarin ook de typografie wordt ingezet

kijk ze hoger
                  hoger
                      gaan

              daar zweeft
              het

              LAM

     boven
de grondmist uit

              heel even dan
      mag het bestaan

      als
      de wens van een wolk
              om in de lucht op te gaan

Daarna in II vanuit de hoogste kamer van de Achterhoekse havezate jeugdherinneringen, de rebellenclub in het bos dan de vader die kennis laat maken met de teletijdmachine, een commodore.

Op een kleine planeet groeide het idee
 dat je in deze wereld
 helemaal
 je hele zelf kan zijn

 astronaut
 in het diepst van je gedachten

Vervolgens in III, filosoferend over de verglijdende tijd, de veranderende wereld, met als startende metafoor de toverkauwgumbal. Steeds ouder verwacht Pim de dagen.

Vervolgens in IV met een groter kind op zijn arm gedichten met een Noord-Hollandse inslag. Spaak voor spaak draait de dichter het landschap af, wolken ontstaan en verwaaien.

Altijd verstuift hier de tijd
met het wuifgras
kruist mettertijd het duin het fietspad

Tenslotte in V het inzicht, de belichaming van de voortgang in een serie excellente natuurgedichten. Hierna wat lukrake citaten, met het gevaar van zinnen die uit het verband gerukt worden. Het zij zo. Het is niet anders:

Wat mist is wat de polder is
de mist, het gemis

&

Soms kijkt een mus aan gene zijde van het glas
naar binnen, als een oude kameraad
dan is het weer alsof we niet bestaan

Wat beweegt deze wezens, de kauwen
de spreeuwen, de mezen
in de wereld die ons dorp is?

&

Een leven is meer dan dit even
het zweven
heeft meer om het lijf
dan dit lichaam
dan wij van inhoud ontdaan teruggeven

Prachtige schitterende poëzie, het wachten waard en om te koesteren.

Even zweven de levende wezens, Pim te Bokkel, Uitgeverij Wereldbibliotheek, 2025, ISBN 9789028453784

(Hans Mellendijk)

Niet verdwalen, maar toch

Henk Ester (1952) publiceerde in 2013 zijn eerste bundel en noemde die Bijgeluiden, een bundel die bestaat uit 19 cycli die alle bijgeluiden heten. De meeste cycli dragen ook een eigen naam, bestaande uit een werkwoord: bouwen, verplaatsen, beginnen, vertragen, spelen, lichten, verwijlen, voorlezen, dichten, wegkijken, lopen, roepen. Met wat fantasie zie je de dichter aan het werk en dit is wat hij doet!

Dit ‘spel’ zet Ester voort in zijn volgende drie bundels: E-groot is rood (2016), Het vermoeden van Witten (2018) en Wiskunde van lyriek (2021). Nu is er Kameren van vuur, zijn vijfde. De zestien cycli vormen de bijgeluiden 68 tot en met 83. ‘Poëzie is gekamerd vuur’ stelt de achterflap. Opnieuw zijn de meeste cycli ‘bewerkwoord’, de achtste met Kameren. Henk Ester houdt van consistentie. Niet alleen in de titels, ook in de opeenvolgende verschijningsjaren, maximaal 3 jaren tussen de een en de ander. Die bijna-cadans is typerend voor zijn werk, dat sterk leunt op ingehouden emoties, minutieuze observaties en grondig onderzoek naar wat taal vermag:

2 – Naakt

Door aandachtig kijken heeft hij zich naakt in groen gelezen
Door opmerkzaamheid heeft hij in de grond een grens gehoord
Hij heeft zijn tuin verlaten, de planten uit elkaar gespeeld
schimmels nagewezen Zijn portret heeft hij onverschillig
zwart gemaakt op dood hout gesluierd heeft hij zijn naakt aan
galactisch wit geweten en van tijd zijn dans in steen vertaald

(Bijgeluiden LXXVI – Aarden)

Daarbij lijken veel woorden te verwijzen naar andere gedichten uit deze en de voorgaande bundels. Ester werkt aan een kunstwerk dat bestaat uit collages van begrippen, flarden kennis, opgedane inzichten en beperkingen.

5 – Het

Het ontbreekt niets – als het al iets is
Het is maken en aanschouwen ineen
Het is een kamer die door en door verlaten duurt
Het is actueel, wijdverbreid, verre van eenzaam
Het is het, niet zomaar wat
Het is beginnen nooit voorbij
Het danst de straten van onmiddellijkheid

(Bijgeluiden LXXVII – Zweven)

Het motto van deze bundel luidt: Wie geen bestemming heeft, verdwaalt nooit wat goed aansluit bij veel van zijn gedichten. De lezer krijgt de kans niet te verdwalen, want wat er staat zijn ondubbelzinnige beweringen die je zomaar voor lief kunt aannemen.

Doe je dat niet, en ga je op zoek naar zingeving en avontuur, dan loop je het risico wel te verdwalen. Je komt dan terecht in een wirwarwereld van betekenissen die eerder een labyrint vormen dan een weg naar een horizon.

3 – De tafel van Milosz

Poëzie verbijstert door te zien
dat binnen van buiten wordt gemaakt
dat er geen overgang is
dat het verschil tussen beide werkt
dat een buitenstaander niet staat en zeker niet buiten
maar wacht: oneindig binnen
dat oneindig binnen is, overal tegelijk
dat oneindig denkt in plaatsen, talen en getallen
in tafels, messen en blauw porselein
dat oneindig verlaten ligt: alles is mogelijk
surreëel, onmiddellijk
Poëzie verbijstert door te zien
dat zij een tafel is die schrijft

(Bijgeluiden LXVIII – Duren)

Net als je denkt, dat je de buitenstaander in de smiezen hebt, word je tot de orde geroepen: ‘alles is mogelijk surreëel’. Kun je opnieuw beginnen.

En dat is nu juist het prettige aan dit werk, je kunt weer helemaal opnieuw beginnen en anders verder gaan. Maar houd je wel aan de ‘rechte weg’ 2013-2016-2018-2021-2024 en wacht verder tot 2026!

Kameren van vuur, Henk Ester, De Arbeiderspers, Amsterdam, 2024, ISBN 9789029550680

(Wim van Til)

De bokkensprongen van Weverbergh

BOK en andere gedachtesprongen is een selectie van Leo de Haes uit het werk van Julien Weverbergh, met fragmenten uit Bokboek (1965), Puin (1970), Hard tegen hart (1992) en zijn memoires Weverbergh '30-'70 (2005).

Weverbergh was vanaf 1966 medewerker bij uitgeverij Manteau; in 1971 werd hij er directeur, tot hij in 1986 zijn eigen uitgeverij begon, Houtekiet. Leo de Haes volgde hem op in 1991. Het uitgeven kon hij niet laten: als bijna tachtiger maakte hij een korte comeback met Wever & Bergh (2007).

Als criticus van de Nederlandse letteren was hij een waar enfant terrible. Het literaire establishment moest het ontgelden: auteurs als Hubert Lampo, Piet Van Aken en Ward Ruyslinck werden de grond ingeschreven, ook over Herman Teirlinck en Johan Daisne geen goed woord in zijn tijdschrift BOK. Niet mis te verstane bedenkingen over Louis Paul Boon, Hugo Claus en Gerard Reve: Geen mens zal hen nog lezen. De vergetelheid zit reeds als zwamsporen in hun verhalen, kritieken, gedichten. Niet verwonderlijk dat zijn scherpe pen, evengoed over onder meer de katholieke kerk en links snobisme, leidde tot heel wat geruzie en aanvaringen.

Ook Jeroen Brouwers kreeg er flink van langs vanaf het moment dat Weverbergh in 1967 redacteur en nadien directeur werd van uitgeverij Manteau, waar Brouwers op de loonlijst stond. Brouwers bood weerwerk in zijn polemisch essay Weverbergh en ergher, waar een fragment van is overgenomen. Het was een haat-liefdeverhouding tussen beide heren. Uiteindelijk werd het geruzie jaren later bijgelegd.

Op 3 april 2023 verschijnt boven Aalst een mysterieus object in de lucht. Het Belgische ufo-meldpunt noteert die datum. Diezelfde dag overlijdt Weverbergh, sinds het begin van de jaren zeventig tevens ufo-deskundige, wat leidde tot een handvol boeken over ufo’s. Daar is niets van terug te vinden in deze uitgave, de samensteller heeft er zich naar eigen zeggen niet aan willen wagen. Ook Weverberghs boeken over de dictator Ceaușescu en Roemenië komen niet aan bod, omdat ze, weer volgens De Haes, gedateerd zijn. Als creatief auteur komt Weverbergh met slechts één fictieverhaal aan bod; van zijn vertalingen werd welgeteld één uit het Roemeens vertaald gedicht van Marin Sorescu opgenomen. Deze beperkte keuze wordt wel verantwoord door de samensteller.

Of dat literair gekibbel het uiteindelijk allemaal waard was? Weet je, diep in mijzelf heb ik spijt van de bokkensprongen. Ik krijg het overigens liever met niemand aan de stok, kom liever niet ‘in het nieuws’, heb het liever rustig. Maar dan is er weer wat, dan reageer ik impulsief, zoals ik op alles reageer, om er nadien spijt van te krijgen.

Ondanks de eerder beperkte selectie uit het werk van Julien Weverbergh geeft dit boek een markant beeld van een legendarische figuur in het literaire wereldje die er met (of ondanks) zijn bokkensprongen een gezonde relativering op nahield, getuige de laatste zin: We zijn met ons allen een scheet in een fles.

BOK en andere gedachtesprongen, Julien Weverbergh (auteur), Leo de Haes (redacteur), Houtekiet, Antwerpen-Amsterdam, 2023, ISBN 978 90 5240 474 5

(Roger Nupie)

De witte bundel

Waarom Sergeant Pepper’s Lonely Hearts Club Band van The Beatles zo’n klassieker is geworden heb ik nooit helemaal begrepen. Niet vanwege het zogenaamde principe van concept-lp. Want ‘het concept’ bestaat uit het beginnen en eindigen met het titelnummer, da’s feitelijk alles (Arthur van The Kinks is pas een écht conceptalbum). De échte klassieker van The Beatles, die iedereen in de popmuziek van toen en later de weg wees, is natuurlijk Revolver. Maar hun productie waarvan ik het meest houd, omdat ik me daar in mijn tienerjaren door liet doordrenken en die ik van a tot z ken is het dubbele witte album, uit 1968. Waarom deze ‘muzikale’ inleiding? Omdat ik ontdekt heb dat er nog een dichter is die The White Album als een monument koestert. Johan Meesters werkt aan een conceptbundel maar schreef tussen door zo veel ‘losse’ gedichten dat hij die ook wilde verzamelen. Dat gebeurde in Bescheidenheid is een doodzonde, waarmee hij een hommage brengt aan het witte Beatles-album dat ook een staal is van wat de vier in 1967 en 1968 zoal bedachten en aan de magnetische band toevertrouwden. Meesters gaf Bescheidenheid is een doodzonde zelfs vórm naar analogie van de dubbel-lp: volledig wit, met de naam van de maker rechtsonder in het voorfront geponst.

Zoals Back in the U.S.S.R. tot en met Happiness is a Warm Gun, Martha My Dear tot en met Julia, Birthday tot en met Long, Long, Long en Revolution 1 tot en met Good Night de facto niets met elkaar hebben uit te staan, hebben de gedichten in Bescheidenheid is een doodzonde evenmin amper iets meer met elkaar te maken dan dat ze hun schepper gemeen hebben.

En dat leest ook wel eens lekker. Regelmatig dwingen bundels je in een bepaald stramien te lezen, thematieken te volgen die de dichter erin legde. Stilistisch valt op dat in de gedichten van [Een poppenhuis….] tot en met Waarde wel hoofdletters worden gebruikt, maar dat in de extra’s van het tweede deel van de bundel van kreupeldicht tot en met zwaluw de onderkast regeert.

Zijn relatie tot de taal en de verhouding van de taal tot de werkelijkheid worden in veel, soms vrije dan weer vormvaste, gedichten bevraagd. ik geef u geen gedicht / maar slechts een lijst / met dode woorden is de dichter in geen gedicht wel erg zwartgallig. Een vrolijke Frans is de dichter niet (Ik ben een zwart gat. / Een lege zwarte doos / een sterrenloze nacht), maar humor heeft hij wel (Een ieder wil hier lof verdienen. / Beweent mij om mijn somber lot. / De kastelein vol wrede spot / schenkt cassis in met glycerine. – uit Zuurstof).

Meesters weet dat zijn ‘woordenvloed’ door iedereen anders gelezen kan worden: [….] Vaarwel geloosde tekst, het ga je goed. // ’t Is maar voor nu: de keuze wisselt met het vel. / Grillig en slinks is het dichtersgebroed. / Er wordt meer niet gezegd dan wel. (uit Darlings). Een dichter is volgens Meesters echter niet alleen een verzwijger, maar blijkens Een dichter is…. tevens krijger, tijger, reiger, zwijger en hijger. Hij weet regelmatig te verrassen met zijn rijm (in Some living, some standing alone bijvoorbeeld met fatsoendrempels op samples, en razernij op eight miles high), in gedichten die over van alles en nog wat gaan.

Het motto van de bundel is toepasselijk If you don’t know where you’re going, any road will get you there. Van George Harrison. Niet toevallig een Beatle.

Bescheidenheid is een doodzonde, Johan Meesters, Uitgeverij Leeuwenhof, Oostburg, 2024, ISBN 9 78 94 93 155 220

(Bert Bevers)

Op de bres voor diepgang

Qua vorm oogt deze ‘bundel’ als een gedicht in 53 delen, de inhoud getuigt van vakmanschap (er worden veel stijlfiguren gebruikt die menig dichter jaloers kunnen maken) en naar de titel te oordelen is het geheel opgedragen aan Calliope, de muze van onder meer de retoriek. Maar het is geen gedicht al presenteert het zich wel als zodanig. De ondertitel biedt uitkomst: een tirade!

Apologie voor Calliope is een verdedigingsrede, een rechtvaardiging. In dit specifieke geval is het de verdediging van een bundel die in 2023 uitgegeven is door Uitgeefhuis De Manke God: Op falende furiën, mieren en ander leven van Odile Schmidt.

De schrijver van deze tirade is niemand minder dan de uitgever zelf, Th. Brumming, die in de pen geklommen is om zijn uitgeverij en zijn auteurs te hulp te schieten. Dat doet hij dus op een originele en erudiete wijze.

De aanleiding is een recensie over het debuut van Odile Schmidt die volgens Brumming niet getuigt van een serieuze benadering en daardoor de plank volledig misslaat.

Hij geeft in deze tirade aan waarin de recensent naar zijn beleving tekortschoot. Hij spreekt daarin Calliope toe op een wijze die mij aan de klassieke Griekse en Romeinse filosofen deed denken. Th. Brumming kent zijn klassieken en past hun stijl toe in deze repliek. Na een vrij lange inleidende aanloop komt hij met zijn hink-stap-sprong:

En dan nu Calliope mijn betoog
[...]
Uw recensent
Acht het tevens van zeker belang zijn eruditie te tonen
Door de
Meent hij
Argeloze lezer
Op semiwetenschappelijk
En aldus warrige wijze
In een
Zeker voor een recensie
Uitputtende evocatie uiteen te zetten
Hoe dat nu ongeveer
Zit met die x en die y
Een enkele blik op Wikipedia
Naar mijn mening Calliope
Zou meer dan volstaan

En dan
Waarom Calliope
Eerst de zwaarwegende frase
Met symboliek beladen parlando dat zelden zingt en nimmer danst
Om vervolgens
Wanneer je als lezer verwacht dat uw recensent ons
Een en ander eens haarfijn uit de doeken zal gaan doen
Uw recensent doodleuk verder gaat
Met een vertoog dat over iets geheel anders gaat

(bladzijden 23/24)

De tirade tegen een recensent die in zijn ogen veel te lichtzinnig, gemakzuchtig en misschien wel routineus te werk is gegaan, wordt langzaam opgebouwd tot een vernietigend slot:

En dan Calliope
Jawel het is wonderlijk
Zijn wij inderdaad weer bij die poel
Naar mijn mening
Zwaar riekend
Stilstaand water aangekomen
Om te eindigen
Met waar deze brief zijn aanleiding in te vinden wist
Te weten
Samenvattend
De kwaliteit die uw recensent te leveren wist
De
Naar mijn mening
Zo nare toon die hij aansloeg
Alsook de mijns inziens
Schrikbarende naïviteit
U mag eveneens lezen

Arrogantie
Van uw recensent die
In zijn bescheiden zelfgenoegdzaamheid
Hoogstwaarschijnlijk gedacht heeft
Dat er toch niemand op dergelijk briljant broddelwerk
Reageren kon
Vanwege dat gesloten circuit natuurlijk

(bladzijden 55/56)

Waarna de tiradeur afscheid neemt van 'zijn' Calliope. Deze Apologie voor Calliope is wat mij betreft verplichte kost voor wie recensies gaat (leren) schrijven.

Apologie voor Calliope, Th. Brumming, Uitgeefhuis De Manke God, Julianadorp, s.a.

(Wim van Til)