Een volstrekt eigenzinnig en oorspronkelijk man. Dat was Herman Dirk van Dodeweerd (1929-2018), beter bekend onder zijn artiestennaam Armando. Hij profileerde zich op diverse terreinen. Wellicht herinnert u zich hem nog uit de VPRO-televisiereeks Herenleed die hij vervaardigde samen met Cherry Duyns en Johnny van Doorn. Je zou hem daarom als acteur kunnen omschrijven. Maar hij was zoveel meer. Zo manifesteerde hij zich als schilder. Hij vervaardigde een indrukwekkend robuust oeuvre, dat hij tot op hoge leeftijd bleef uitbreiden. Hij was ook violist. En dichter, van beklijvende bundels als Dagboek van een dader. Ook zijn essays blijven de moeite waard. Met zijn objectieve journalistiek-zakelijke maar literair o zo prikkelende beschouwingen schreef hij mee de geschiedenis van de late twintigste eeuw.
Het is dan ook een uitstekende gedachte geweest van Uitgeverij Schokland om de drie bundels oorspronkelijk voor NRC/Handelsblad geschreven ‘Gedachten en notities’ Uit Berlijn (voor het eerst in boekvorm verschenen in 1982), Machthebbers (1983) en Krijgsgewoel (1986) opnieuw uit te brengen. De drie titels zijn nu verkrijgbaar in één kloeke band, mét (Hoe onbelangrijk zo’n detail ook mag zijn, ik vind dat immer een plezierige bijkomstigheid) leeslintje. Armando woonde en werkte lang in Berlijn, reeds lang voor het vallen van de Muur. De stad en haar recente geschiedenis zijn hoofdrolspelers.
Armando hanteert een heldere stijl, en zijn pregnante zegging komt voor een deel op het conto van anderen vermits hij er al in de jaren zestig een stijlfiguur van maakte gesprekken die hij opving sec te noteren en mee te nemen in zijn teksten.
Zijn onderkoelde observaties komen soms droogkomisch over. Neem alleen de eerste alinea van Plekken, pal in het begin van de omnibus, al: ‘Als ik m’n huis verlaat en ik sla linksaf, dan kom ik eerst langs een kleine boekwinkel. Als men daar naar een boek vraagt raken de vier of vijf (daar ben ik nog steeds niet achter) bejaarde dames geheel buiten zinnen. Ze lopen elkaar roepend en vragend voor de voeten, woelen in kasten en laden, zoeken zich, alle vier of vijf, een ongeluk. Nee, niet gevonden. Wat nu. Zoudt u het betreffende boek voor me kunnen bestellen. Opnieuw. Oja, o waar is het opschrijfboek, waar is het boek nu toch, weet jij waar het boek is, ik heb geen pen. Hoe moet dat aflopen.’
Armando vraagt zich in deze stukken heel dikwijls af wat de mensen met wie hij te maken krijgt of die onderdeel uitmaken van zijn decor (in restaurants, op de tram, in de winkel) in de – in het begin van de tachtiger jaren nog redelijk nabije – Tweede Wereldoorlog hadden gedaan. Waren zij ‘schuldige vijanden’ of ‘toevallige tijdgenoten’ geweest? Vrijwel iedere plek in Berlijn is in Armando’s ogen beladen, heeft geschiedenis.
Al is Berlijn ondertussen opnieuw de hoofdstad van een weer verenigd Duitsland, dankzij Armando’s scherpe bespiegelingen blijft het recente verleden ervan op een fascinerende wijze klaar in beeld.
Uit Berlijn | Machthebbers | Krijgsgewoel, Armando, Uitgeverij Schokland, De Bilt, 2022, ISBN 978 90 824546 9 7
(Bert Bevers)