Goed beseffend dat
op haar leeftijd niet alles nog vlot verloopt, heeft Lucienne Stassaert (º
1936) enkele jaren geleden besloten om haar leven te inventariseren en
autobiografische schetsen te publiceren. In 2014 verscheen Souvenirs. Aantekeningen
in de loop van de tijd, en drie jaar later was er Souvenirs II.
Nu, in 2019, vervolledigt Stassaert haar autobiografische trilogie met Souvenirs
III. Inhoudelijk en thematisch vormen de drie boeken een eenheid. De lezer
doet er trouwens goed aan alle delen te lezen om alle motieven, thema’s,
trauma’s … te plaatsen. De drie volumes vormen een geheel.
Thema’s en
leidmotieven die doorwegen zijn onder meer de eenzaamheid – die ze bestrijdt
via haar omgang met vrienden, vooral met haar twee artistieke dochters en met
schrijven, lezen en schilderen. Dat kan haar doodsangst (en haar
doodsverlangen) niet neutraliseren, maar Stassaert vindt heel wat compensatie
in schoonheid in kunst en creatie. Ook belangrijk is de zelfanalyse, het leven
met het gevoel van miskenning, met de onaangename ervaringen met het ouder
worden. Darmproblemen zijn een dagelijkse kwelling. Maar stilaan leert ze zich
te verzoenen met het feit dat er aan het lichamelijk verval niet te ontsnappen valt.
In Souvenirs
III komen veel droominterpretaties voor. Van belang zijn tevens haar grote
liefde voor poezen en, niet te veronachtzamen, het misbruik (lang geleden) door
de grootvader en het zich niet kunnen losmaken van het wezen van de (haar)
vader, die er in Luciennes jeugd van droomde dat zijn dochter concertpianiste
zou worden – een wens die nooit bewaarheid werd en die een levenslang trauma
veroorzaakte bij vader en dochter. Lucienne koos uiteindelijk voor schilderen
en schrijven.
In het boek wordt
veel ruimte besteed aan portretten van (bevriende) kunstenaars, zoals de
doodzieke veelzijdige dichter en vriend Henri-Floris Jespers, en besprekingen
van essays en weer andere kunstenaars. Stassaert schrijft contemplatief proza:
ze formuleert beschouwingen over zichzelf en toetst haar ervaringen aan
meningen van andere schrijvers en schilders (componisten zijn nooit ver weg).
Sommige essays hebben haar denken duidelijk beïnvloed.
Souvenirs III begint
met een hoofdstuk dat een boodschap is aan haar twee dochters. Ze probeert hen
uit te leggen waarom zij als moeder heeft gefaald. Voor de dochters is het een
dubbel probleem omdat tevens hun vader (ook een kunstenaar) zijn ouderlijke
plichten niet heeft vervuld. De auteur probeert haar schuldgevoelens te temperen
en zich te rechtvaardigen ten opzichte van haar kinderen.
Lucienne Stassaert
heeft haar boek afgesloten met een afzonderlijk hoofdstuk, dat een gewijzigde
versie is van haar enige wezenlijk-experimentele proza: De jonkvrouw met de
spade, een bundel uit 1964 die in een oplage van 34 exemplaren verscheen.
Haar vader heeft de bundel toen wel gelezen. Door De Jonkvrouw … nu
opnieuw te publiceren, neemt Stassaert afscheid van de bundel, en
tegelijkertijd van haar vader, die talloze jaren haar creatieve leven en
productie heeft beïnvloed. Nu snijdt ze, middels een poëtische brief aan zijn
geest, de navelstreng met hem door. Afscheid van de vader.
Souvenirs III, Lucienne
Stassaert, Uitgeverij P, Leuven, 2019, ISBN 9789492339836
(Philippe Cailliau)