Geen verstild beeld op de cover,
wel een druk bevolkt strand. We hebben
een samenleving gecreëerd waarin mensen als zandkorrels op het strand zijn,
en bij de eerste de beste populistische
bries waaien ze weg. Stilte en rust opzoeken is geen sinecure. Wie niet
dagelijks meedanst in het sociale mediacircus van facebook en ander getwitter
en niet te allen tijde en overal bereikbaar is lijkt heden ten dage wel een
asociale zonderling, al dan niet vereenzaamd en van weinig nut in de
hedendaagse maatschappij.
Jan-Hendrik Bakker studeerde
filosofie, psychologie en literatuur. Na een journalistieke carrière bij de
Haagsche Courant publiceerde hij Toewijding,
over literatuur, mens en media (2003), Welkom
in Megapolis, denken over wonen, stad en toekomst (2008) en Grond, een pleidooi voor aards denken en
een groene stad (2011). Zijn nieuwste boek, In stilte, een filosofie van de afzondering leert ons hoe we
samenleven, maar geeft ook een boodschap mee: met terugtrekking uit de wereld valt een wereld te winnen.
De auteur laat een flink aantal
schrijvers en filosofen die zich een tijd terugtrokken de revue passeren.
Friedrich Nietzsche en Søren Kierkegaard zijn maar enkele voorbeelden. Hij
mijdt de term kluizenaar, wat de
bijsmaak heeft van wat vreemde oude mannetjes. Heremiet, van het Griekse
herèmia, wat de dubbele betekenis van eenzaamheid en woestijn in zich
draagt, kan nog wel, maar hij opteert voor het zelfbedachte afzonderling, waarin hij de begrippen
afzondering, zonderling én bijzonder samenvoegt.
Opmerkelijk genoeg bleken zij die
zich distantiëren van de maatschappij gemotiveerd om het politiek en
sociologisch klimaat waar ze voorheen deelgenoot van waren onder de loupe te
willen nemen en zo mogelijk voor de nodige verandering te zorgen. Eén
voorbeeld: Thomas Merton (1915-1968), die zich terugtrok in een klooster in
Kentucky en een belangrijk sociaal activist werd.
Geen dames te bespeuren in de
reeks afzonderlingen die Bakker
aanhaalt. Vrouwen zijn dan ook socialere
wezens, stelt hij. Toch had bijv. Hildegard van Bingen in het rijtje
gepast, de Duitse mystica met een ruim gamma van interessegebieden: van
filosofie en linguïstiek tot wetenschappen en kosmologie, en tevens de eerste
componiste uit de geschiedenis van de klassieke muziek.
De auteur verwijst naar heel wat
boeken en films uit de hedendaagse cultuur: The Road, waar een vader met
zijn zoontje door een desolaat en verwoest landschap trekt en Into the Wild, gebaseerd op het
gelijknamige boek van Jon Krakauer, het waargebeurde verhaal van Chris
McCandless, een jonge Amerikaan die alles opgaf om in zijn eentje te gaan
zwerven.
Het grootste goed is datgene is wat goed is voor zowel het individu als
zijn omgeving, stelde Aristioteles. Ook al lijken we als individu niet meer
dan consumenten in de massaproductiemaatschappij blijft het opzoeken van stilte
en afzondering en heroriëntering van wat
een zielloze levensstijl is geworden een fundamenteel en op te eisen recht.
Lees dit boek. In stilte, weliswaar.
In stilte, een filosofie van de
afzondering, Jan-Hendrik Bakker,
Uitgeverij Atlas Contact, Amsterdam /
Antwerpen, 2015, ISBN 978 90 450 2889
(Roger Nupie)