Een avond bij Claire

Ten tijde van de Russische revolutie van 1917 vluchtte Georgi Ivanovitsj Gazdanov (1903-1971) naar Parijs. Hij beheerste perfect het Frans, maar bleef in het Russisch schrijven. Daardoor raakte zijn werk pas later bekend. In 2013 werd zijn debuutroman Een avond bij Claire (1929) vertaald en uitgegeven door Uitgeverij Wereldbibliotheek in Amsterdam.
Een avond bij Claire begint met de ontmoeting tussen Kolja (= Gazdanov) en zijn jeugdliefde Claire, in het 16de arrondissement in Parijs. Claire is gehuwd met een zakenman, op reis in Ceylon. Kolja woont in een hotelletje in het Quartier Latin. Deze ontmoeting is voor Gazdanov de aanleiding tot het neerschrijven van zijn jeugdherinneringen.
Kolja is acht jaar oud als zijn vader  sterft. Zijn moeder is na de dood van haar twee dochtertjes ontroostbaar. Kolja wordt aan zijn lot overgelaten. Hij bezoekt regelmatig zijn oom Vitali, een ex-militair, in het voorvaderlijk huis in Kislovosk (Oekraïne). Kolja gaat naar de cadettenschool, daarna naar het gymnasium. In die periode ontmoet hij Claire en wordt verliefd. Eind 1919 kiest Kolja voor het Wit-Russische leger. Hij maakt deel uit van een artilleriecommando; met een pantsertrein trekt hij door vijandig gebied. Die winter hield ik op de gymnast Sosedov te zijn, schrijft Gazdanov. Hij stopte met boeken lezen, skiën, turnen, naar Kislovosk te gaan en Claire te zien. De Bolsjewieken behalen de overwinning en Kolja vlucht met een stoomschip naar het Westen.
Het levensverhaal van Gazdanov leest als een spannend boek. Zijn stijl is vitaal, als geen ander weet hij zijn personages tot leven te wekken. Toch is Een avond bij Claire niet louter een autobiografie. Opvallend zijn bijvoorbeeld de bevreemdende droomfragmenten: ik verzonk onmiddellijk in de diepe duisternis. Hierin bewogen zich een soort trillende lichamen, die soms niet eens overgingen in reële gestalten... maar zomaar weer verdwenen... Inslapend verkeerde ik in een toestand die ik wakend nooit zal kennen. Ook heeft Kolja het over de ziekte die mij op een onwaarschijnlijke wijze tussen het denkbeeldige en het werkelijke deed verkeren. Hij denkt een bepaald psychisch zintuig te missen en beseft dat hij zich in de onmogelijkheid bevindt door te dringen tot het wezen van de abstracte ideeën, met als gevolg een gevoel van onzekerheid en machteloze dromerigheid. Om de haverklap onderbreken Gazdanovs gevoelens van vervreemding de verhaallijn. De afstandelijkheid en onontvankelijkheid tegenover de banale realiteit maken van deze roman eerder een proustiaanse recherche du temps perdu, een verhaal doordrongen van een langoureuze melancholie.
Maxim Gorki vergeleek Nabokov met Gazdanov, met een lichte voorkeur voor de laatste. Deze twee auteurs met elkaar vergelijken is als kiezen tussen een praline en een lepel crèmehoning. De eerste heeft een vulling, een omhulsel en bestaat uit verschillende laagjes. De tweede is geurig, smeuïg en smelt in je mond; als je je ogen sluit droom je van bloemen- en klavervelden. Nabokovs romans zijn stevig gestructureerd, Gazdanov maakte van Een avond bij Claire een collage boordevol dromen en nostalgie.

Een avond bij Claire, Gajto Gazdanov, Wereldbibliotheek, 2013, ISBN 978 90284 4068 5

(Nicole Van Overstraeten)