Ten tijde van de Russische
revolutie van 1917 vluchtte Georgi
Ivanovitsj Gazdanov (1903-1971) naar Parijs. Hij beheerste
perfect het Frans, maar bleef in het Russisch schrijven. Daardoor raakte zijn
werk pas later bekend. In 2013 werd zijn debuutroman Een avond bij Claire (1929)
vertaald en uitgegeven door Uitgeverij Wereldbibliotheek in Amsterdam.
Een avond bij Claire
begint met de ontmoeting tussen Kolja (= Gazdanov) en zijn jeugdliefde Claire,
in het 16de arrondissement in Parijs. Claire is gehuwd met een
zakenman, op reis in Ceylon. Kolja woont in een hotelletje in het Quartier
Latin. Deze ontmoeting is voor Gazdanov de aanleiding tot het neerschrijven van
zijn jeugdherinneringen.
Kolja is acht jaar oud als zijn
vader sterft. Zijn moeder is na de dood van
haar twee dochtertjes ontroostbaar. Kolja wordt aan zijn lot overgelaten. Hij
bezoekt regelmatig zijn oom Vitali, een ex-militair, in het voorvaderlijk huis
in Kislovosk (Oekraïne). Kolja gaat naar de cadettenschool, daarna naar het
gymnasium. In die periode ontmoet hij Claire en wordt verliefd. Eind 1919 kiest
Kolja voor het Wit-Russische leger. Hij maakt deel uit van een
artilleriecommando; met een pantsertrein trekt hij door vijandig gebied. Die
winter hield ik op de gymnast Sosedov te zijn, schrijft Gazdanov. Hij
stopte met boeken lezen, skiën, turnen, naar Kislovosk te gaan en
Claire te zien. De Bolsjewieken behalen de overwinning en Kolja vlucht met
een stoomschip naar het Westen.
Het levensverhaal van Gazdanov
leest als een spannend boek. Zijn stijl is vitaal, als geen ander weet hij zijn
personages tot leven te wekken. Toch is Een avond bij Claire niet louter
een autobiografie. Opvallend zijn bijvoorbeeld de bevreemdende
droomfragmenten: ik verzonk onmiddellijk in de diepe duisternis. Hierin
bewogen zich een soort trillende lichamen, die soms niet eens overgingen in
reële gestalten... maar zomaar weer verdwenen... Inslapend verkeerde ik in een
toestand die ik wakend nooit zal kennen. Ook heeft Kolja het over de
ziekte die mij op een onwaarschijnlijke wijze tussen het denkbeeldige en het
werkelijke deed verkeren. Hij denkt een bepaald psychisch zintuig te
missen en beseft dat hij zich in de onmogelijkheid bevindt door te
dringen tot het wezen van de abstracte ideeën, met als gevolg een gevoel
van onzekerheid en machteloze dromerigheid. Om de haverklap
onderbreken Gazdanovs gevoelens van vervreemding de verhaallijn. De
afstandelijkheid en onontvankelijkheid tegenover de banale realiteit maken van
deze roman eerder een proustiaanse recherche du temps perdu, een verhaal
doordrongen van een langoureuze melancholie.
Maxim Gorki vergeleek Nabokov met Gazdanov, met een lichte voorkeur voor de laatste. Deze twee
auteurs met elkaar vergelijken is als kiezen tussen een praline en een lepel
crèmehoning. De eerste heeft een vulling, een omhulsel en bestaat uit
verschillende laagjes. De tweede is geurig, smeuïg en smelt in je mond; als je
je ogen sluit droom je van bloemen- en klavervelden. Nabokovs romans zijn
stevig gestructureerd, Gazdanov maakte van Een avond bij Claire een
collage boordevol dromen en nostalgie.
Een
avond bij Claire, Gajto Gazdanov, Wereldbibliotheek, 2013, ISBN 978 90284 4068 5
(Nicole Van Overstraeten)