BOK en andere gedachtesprongen is een selectie van Leo de Haes uit het werk van Julien Weverbergh, met fragmenten uit Bokboek (1965), Puin (1970), Hard tegen hart (1992) en zijn memoires Weverbergh '30-'70 (2005).
Weverbergh was vanaf 1966 medewerker bij uitgeverij Manteau; in 1971 werd hij er directeur, tot hij in 1986 zijn eigen uitgeverij begon, Houtekiet. Leo de Haes volgde hem op in 1991. Het uitgeven kon hij niet laten: als bijna tachtiger maakte hij een korte comeback met Wever & Bergh (2007).
Als criticus van de Nederlandse letteren was hij een waar enfant terrible. Het literaire establishment moest het ontgelden: auteurs als Hubert Lampo, Piet Van Aken en Ward Ruyslinck werden de grond ingeschreven, ook over Herman Teirlinck en Johan Daisne geen goed woord in zijn tijdschrift BOK. Niet mis te verstane bedenkingen over Louis Paul Boon, Hugo Claus en Gerard Reve: Geen mens zal hen nog lezen. De vergetelheid zit reeds als zwamsporen in hun verhalen, kritieken, gedichten. Niet verwonderlijk dat zijn scherpe pen, evengoed over onder meer de katholieke kerk en links snobisme, leidde tot heel wat geruzie en aanvaringen.
Ook Jeroen Brouwers kreeg er flink van langs vanaf het moment dat Weverbergh in 1967 redacteur en nadien directeur werd van uitgeverij Manteau, waar Brouwers op de loonlijst stond. Brouwers bood weerwerk in zijn polemisch essay Weverbergh en ergher, waar een fragment van is overgenomen. Het was een haat-liefdeverhouding tussen beide heren. Uiteindelijk werd het geruzie jaren later bijgelegd.
Op 3 april 2023 verschijnt boven Aalst een mysterieus object in de lucht. Het Belgische ufo-meldpunt noteert die datum. Diezelfde dag overlijdt Weverbergh, sinds het begin van de jaren zeventig tevens ufo-deskundige, wat leidde tot een handvol boeken over ufo’s. Daar is niets van terug te vinden in deze uitgave, de samensteller heeft er zich naar eigen zeggen niet aan willen wagen. Ook Weverberghs boeken over de dictator Ceaușescu en Roemenië komen niet aan bod, omdat ze, weer volgens De Haes, gedateerd zijn. Als creatief auteur komt Weverbergh met slechts één fictieverhaal aan bod; van zijn vertalingen werd welgeteld één uit het Roemeens vertaald gedicht van Marin Sorescu opgenomen. Deze beperkte keuze wordt wel verantwoord door de samensteller.
Of dat literair gekibbel het uiteindelijk allemaal waard was? Weet je, diep in mijzelf heb ik spijt van de bokkensprongen. Ik krijg het overigens liever met niemand aan de stok, kom liever niet ‘in het nieuws’, heb het liever rustig. Maar dan is er weer wat, dan reageer ik impulsief, zoals ik op alles reageer, om er nadien spijt van te krijgen.
Ondanks de eerder beperkte selectie uit het werk van Julien Weverbergh geeft dit boek een markant beeld van een legendarische figuur in het literaire wereldje die er met (of ondanks) zijn bokkensprongen een gezonde relativering op nahield, getuige de laatste zin: We zijn met ons allen een scheet in een fles.
BOK en andere gedachtesprongen, Julien Weverbergh (auteur), Leo de Haes (redacteur), Houtekiet, Antwerpen-Amsterdam, 2023, ISBN 978 90 5240 474 5
(Roger Nupie)