Doorheen de duisternis het licht

Patricia De Landtsheer is bekend als jeugdboekenschrijfster, maar Doorheen de duisternis het licht is tegelijk een dichtbundel en een fotoboek. Etienne Van den Bulcke nam een vijftigtal zwart-wit foto’s van een aantal overgebleven concentratiekampen in Europa, waaronder Auschwitz-Birkenau, Dachau, Mauthausen en Vught. Patricia De Landtsheer schreef er tweeëntwintig gedichten en een prozatekst bij. De bundel is een eerbetoon aan de nagedachtenis van de miljoenen mensen die tijdens WOII in de nazi-concentratiekampen de dood vonden.
De poëtische verwoording van oorlogsgruwel is een moeilijke, zo niet onmogelijke oefening. Toch roemt professor Herman Van Goethem, conservator van de Dossin-Kazerne in Mechelen, in Doorheen de duisternis het licht de behoedzame omgang van de auteurs met de artistieke en literaire esthetisering van het lijden. Zij vonden een broze schoonheid in de evocatie van namen en gezichten, anoniem verbonden met het bloed dat vloeit over de basalten keien.
Opvallend in de fotoreeks is de bijna volledige afwezigheid van menselijke gedaanten. We zien sobere foto’s van gebouwen, ramen, trappen, zalen, met prikkeldraad afgebakende terreinen. De gefotografeerde ruimten zijn clean, de ramen keurig geverfd en gezeemd. In de gangen glimmen de tegels. Doorheen de restanten van de herinnering waart een bijna sacrale stilte.
Patricia de Landtsheer zoekt in haar gedichten naar metaforen van deze menselijke aanwezigheid, probeert contact te krijgen met de schimmen die door de kampen dwalen. Zij leeft zich in het lot van de slachtoffers in, reikt ze de hand, laat ze hun verhalen vertellen, probeert ze te troosten,  maakt ze onsterfelijk:

tussen de tafelpoten/ voeten van mensen/ over en op het tafelblad/ bewegende zoekende handen/ aan de overkant een blik/ in lachende schreiende ogen/ … de hartklop in hun hunkeren/ het verlangen naar aanraking/ het versmelten met de dingen.

En:

Je hebt nooit gevraagd/ hier te worden begraven/ anoniem/ in het massagraf word je begin en einde/ de echo van je naam/ scheurt over de vlakte/ onsterfelijk.

Van de eerste transporten vanuit de Dossin-Kazerne in 1942 was in 1945 niemand nog in leven. De overlevenden kwamen uit de allerlaatste transporten in 1944. Tegenover de doden is alleen stilte een aanvaardbare houding, maar voor de overlevenden was een streepje licht in de duisternis, een suggestie van menselijkheid of de herinnering eraan een houvast. Daarom is in een aantal gedichten het licht aanwezig:

hier lig ik wacht / tot het licht mij zal bereiken / ik weer ontvangen kan / wat zoet en zacht en zuiver is .

En:

licht is je tred / … alsmaar hoger naar dat ene /  naar het enige / naar het licht / waarin jij schittert / jij alleen .

De grondtoon in Doorheen de duisternis het licht is niet lichtvoetig. Desondanks kunnen we stellen dat niet de gruwel, maar hoop en herinnering de kernmotieven zijn van deze gevoelige en sterke bundel.

Doorheen de duisternis het licht,  Patricia De Landtsheer en Etienne Van den Bulcke, Uitgeverij De Vries- Brouwers, Antwerpen/Amsterdam, 2013, ISBN 978-90-5927-461-7

(Nicole Van Overstraeten)