Patricia De Landtsheer is bekend
als jeugdboekenschrijfster, maar Doorheen de duisternis het licht is
tegelijk een dichtbundel en een fotoboek. Etienne Van den Bulcke nam een vijftigtal zwart-wit foto’s van
een aantal overgebleven concentratiekampen in Europa, waaronder Auschwitz-Birkenau, Dachau,
Mauthausen en Vught. Patricia De Landtsheer schreef er tweeëntwintig
gedichten en een prozatekst bij. De bundel is een eerbetoon aan de
nagedachtenis van de miljoenen mensen die tijdens WOII in de
nazi-concentratiekampen de dood vonden.
De poëtische verwoording van
oorlogsgruwel is een moeilijke, zo niet onmogelijke oefening. Toch roemt professor
Herman Van Goethem, conservator van de Dossin-Kazerne in Mechelen, in Doorheen
de duisternis het licht de behoedzame omgang van de auteurs met de
artistieke en literaire esthetisering van het lijden. Zij vonden een broze
schoonheid in de evocatie van namen en gezichten, anoniem verbonden met het
bloed dat vloeit over de basalten keien.
Opvallend in de fotoreeks is de
bijna volledige afwezigheid van menselijke gedaanten. We zien sobere foto’s van
gebouwen, ramen, trappen, zalen, met prikkeldraad afgebakende terreinen. De
gefotografeerde ruimten zijn clean, de ramen keurig geverfd en gezeemd. In de
gangen glimmen de tegels. Doorheen de restanten van de herinnering waart een
bijna sacrale stilte.
Patricia de Landtsheer zoekt in
haar gedichten naar metaforen van deze menselijke aanwezigheid, probeert
contact te krijgen met de schimmen die door de kampen dwalen. Zij leeft zich in
het lot van de slachtoffers in, reikt ze de hand, laat ze hun verhalen
vertellen, probeert ze te troosten,
maakt ze onsterfelijk:
tussen de tafelpoten/ voeten
van mensen/ over en op het tafelblad/ bewegende zoekende handen/ aan de
overkant een blik/ in lachende schreiende ogen/ … de hartklop in hun hunkeren/
het verlangen naar aanraking/ het versmelten met de dingen.
En:
Je hebt nooit gevraagd/ hier
te worden begraven/ anoniem/ in het massagraf word je begin en einde/ de echo
van je naam/ scheurt over de vlakte/ onsterfelijk.
Van de eerste transporten vanuit
de Dossin-Kazerne in 1942 was in 1945 niemand nog in leven. De overlevenden
kwamen uit de allerlaatste transporten in 1944. Tegenover de doden is alleen
stilte een aanvaardbare houding, maar voor de overlevenden was een streepje
licht in de duisternis, een suggestie van menselijkheid of de herinnering eraan
een houvast. Daarom is in een aantal gedichten het licht aanwezig:
hier lig ik wacht / tot het
licht mij zal bereiken / ik weer ontvangen kan / wat zoet en zacht en zuiver is
.
En:
licht is je tred / … alsmaar
hoger naar dat ene / naar het enige /
naar het licht / waarin jij schittert / jij alleen .
De grondtoon in
Doorheen de duisternis het licht is niet lichtvoetig. Desondanks kunnen we
stellen dat niet de gruwel, maar hoop en herinnering de
kernmotieven zijn van deze gevoelige en sterke bundel.
Doorheen de duisternis het licht,
Patricia De Landtsheer en Etienne
Van den Bulcke, Uitgeverij De Vries- Brouwers, Antwerpen/Amsterdam, 2013, ISBN
978-90-5927-461-7
(Nicole Van Overstraeten)