Schrijver zonder vaderland

Joseph Roth blijft boeien. Zijn romans worden met een zekere regelmaat vertaald en uitgegeven, terwijl ook zijn levenswandel al  een roman op zich is. Hij heeft zijn vader niet gekend, begon te drinken toen zijn vrouw ziek werd en verpleegd moest worden in een psychiatrische instelling en hij vluchtte voor het oprukkende nazisme. Boeken van hem verschenen in Nederland in een reeks van in Duitsland verboden auteurs als Mann, Döblin en Brecht. Van overtuigd links evolueerde hij naar een conservatieve aanhanger van het herstel van de monarchie. Roth werkte aanvankelijk in Berlijn en Wenen als journalist voor linkse bladen. Hij verbleef bij voorkeur in hotels en werkte in cafés, en zorgde er in de eerste plaats voor dat hij goed werd betaald om  een luxueus bestaan te kunnen leiden. Roth noemde zichzelf geen balling omdat hij tenslotte uit vrije wil was weggegaan. Al voor Hitler aan de macht kwam woonde hij in Parijs. Je zou hem een letterkundig emigrant kunnen noemen. In zijn optiek stonden zijn romans en zijn bijdragen in dagbladen en reportages op één lijn, en die reportages waren dan ook staaltjes van observatiekunst, inlevingsvermogen, sociale bewogenheid en taalvaardigheid.
In Amsterdam maakte hij gemakkelijk vrienden. Hij mocht rekenen op de sympathie van onder meer Anton van Duinkerken zoals hij ook steeds op geld en steun kon rekenen van Stefan Zweig tot hij al te veel boven zijn stand begon te leven. Onvergetelijk en klassiek zijn romans van hem als Tarabas, Biecht van een moordenaar (dat in mijn jonge jaren een diepe indruk bij mij achterliet) maar ook zijn journalistieke bijdragen blijven de moeite waard omdat ze een scherp beeld tekenen van een periode tussen de wereldoorlogen. Het mooie boek dat nu verscheen over verblijf en contacten van Roth in Nederland en België levert uitstekend materiaal op over de schrijver, met vele foto's en documenten. Het geeft een goed beeld van zijn leven. Uitgevers hadden hem graag in hun fonds, al moesten ze met zijn grillige natuur en eigenwijsheid rekening houden. Op zijn beurt klaagde  hij dan weer over onbegrip van de uitgevers, die enkel geïnteresseerd waren in geld. Een en ander leidde tot een golf van ongenoegen bij andere auteurs: Roth is een ware stofzuiger, geen stofje, geen kruimeltje van de tafel van de Heer, dat niet in het zuigende gat verdwijnt ! Wat blijft er voor ons nog over? Zo klonk de verzuchting van één van hen. Hij maakte zich niet geliefd op den duur. En er moest natuurlijk ook herrie komen van zijn amoureuze escapades. Roth was duidelijk een geniale schrijver die zich door zijn kleine kantjes liet meeslepen. Dit boek toont aan dat ook roddels en verdachtmakingen een invloed hebben op het literaire reilen en zeilen..Al bij al een leesbaar, goed gedocumenteerd relaas dat Roth als mens in de Lage Landen typeert.

Waar het me slecht gaat is mijn vaderland. Joseph Roth in Nederland en België, Els Snick, Uitgeverij Bas Lubberhuizen, Amsterdam, 2013, ISBN 978 90 5937 326 6

(Guy van Hoof)