Er gaapt een kloof tussen het diepste wezen van de
oosterling en het innerlijke kompas van de westerse mens. Begrippen als
hiërarchie, schaamte en collectiviteit hebben veel met de bijna tegengestelde
leefbeginselen van beide mensensoorten te maken. Waar in het westen rangen,
standen en het groepsbelang enigszins lacherig worden bekeken, zijn in het
oosten het ikkerige en het bevrijdend schaamteloze vrijwel niet toegestaan in
het sociale verkeer.
Keramiste Antoinette van Brussel ging in 2007 op
uitnodiging van een meester-keramist voor drie maanden naar Japan. Sado-san, in de val bij de meester is het verslag van haar bijzondere
en onthutsende Japan-ervaring.
Zoals de westerse Japan-perceptie vaak dubbel en
doordesemd van verbazing is, zo rammelt dit boek ook een beetje. Er valt zeker iets
af te dingen op de grafische en stilistische vorm. De duidelijkheid is daardoor
niet altijd optimaal. Gelukkig zit er wel een uitzonderlijke gedrevenheid in
het verhaal van deze botsing van culturen. Van Brussels verslag is zo intens als
een psychologische ‘debriefing’ van iemand die uit een oorlogssituatie komt. De
lezer wordt meegezogen in een ‘verre reis’-avontuur dat uiteindelijk strandt in
een roadtrip binnen enkele honderden vierkante meters.
Hoe is het
mogelijk dat wij ons vrijwillig onderwerpen en toelaten dat we zo worden geïsoleerd
door een workaholic die ons tot zijn rechteloze lijfeigenen heeft gemaakt?
Deze op driekwart van het verhaal genoteerde evaluatie
van de verhouding keramiekmeester – uitgenodigde buitenlandse keramiste zou
even goed op een actuele Nederlandse arbeidsverhouding van toepassing kunnen
zijn. Het doet je beseffen dat ‘egoïsme’, ‘machtsmisbruik’ en ‘chefs met een persoonlijkheidsstoornis’
van alle culturen zijn. In de figuur van keramiek-meester Sado-san blijkt het specifiek
oosterse hand in hand te gaan met een tamelijk beroerd karakter.
De worsteling om het vol te houden in een begrensde,
benauwende en koude omgeving krijgt overtuigend gestalte. Het intermenselijke
drama gaat ook fraai over in een wekenlang durend ‘keramisch’ drama: het
bewerken van klei onder zeer barre omstandigheden. Er wordt waarachtig geleden
voor de kunst.
Het doel van de onderneming, als ‘artist in residence’
ter plekke werk creëren en exposeren, wordt ernstig belemmerd door het vreemde
gedrag van meester Sado. Het bezoek neemt dan ook een onverwachte wending.
Het verhaal wordt aangevuld met de waardevolle bijlage
Over de theeceremonie en aanverwante
zaken. In een reeks korte hoofdstukken wordt de Japanse cultuur effectief puntig
belicht. De afsluitende bijlage Bijzonder
Japan neemt veel verbazing weg
over de dagelijkse praktijk van het leven in Japan. Verrassend actueel (vanuit het
westen bekeken) is de essentie van het hoofdstuk Een flexibele werkelijkheid: de Japanner leeft in een flexibele
werkelijkheid waarover onderhandeld kan worden. (…) In tegenstelling tot de
westerse logica waarin of – of wordt
gedacht, wordt in Japan en – en
gedacht en worden tegenstrijdigheden getolereerd. Dat geeft de mogelijkheid de
waarheid naar je hand te zetten.
En
zo blijkt er toch niets nieuws onder de zon te zijn.
Sado-san,
in de val bij de meester, Antoinette van Brussel, uitgeverij
Kleinood & Grootzeer, Bergen op Zoom, 2018, ISBN 978-90-76644- 87-5
(Erick Kila)