Kou, klei en cultuurverschil


Er gaapt een kloof tussen het diepste wezen van de oosterling en het innerlijke kompas van de westerse mens. Begrippen als hiërarchie, schaamte en collectiviteit hebben veel met de bijna tegengestelde leefbeginselen van beide mensensoorten te maken. Waar in het westen rangen, standen en het groepsbelang enigszins lacherig worden bekeken, zijn in het oosten het ikkerige en het bevrijdend schaamteloze vrijwel niet toegestaan in het sociale verkeer.
Keramiste Antoinette van Brussel ging in 2007 op uitnodiging van een meester-keramist voor drie maanden naar Japan. Sado-san, in de val  bij de meester is het verslag van haar bijzondere en onthutsende Japan-ervaring.
Zoals de westerse Japan-perceptie vaak dubbel en doordesemd van verbazing is, zo rammelt dit boek ook een beetje. Er valt zeker iets af te dingen op de grafische en stilistische vorm. De duidelijkheid is daardoor niet altijd optimaal. Gelukkig zit er wel een uitzonderlijke gedrevenheid in het verhaal van deze botsing van culturen. Van Brussels verslag is zo intens als een psychologische ‘debriefing’ van iemand die uit een oorlogssituatie komt. De lezer wordt meegezogen in een ‘verre reis’-avontuur dat uiteindelijk strandt in een roadtrip binnen enkele honderden vierkante meters.
Hoe is het mogelijk dat wij ons vrijwillig onderwerpen en toelaten dat we zo worden geïsoleerd door een workaholic die ons tot zijn rechteloze lijfeigenen heeft gemaakt?  
Deze op driekwart van het verhaal genoteerde evaluatie van de verhouding keramiekmeester – uitgenodigde buitenlandse keramiste zou even goed op een actuele Nederlandse arbeidsverhouding van toepassing kunnen zijn. Het doet je beseffen dat ‘egoïsme’, ‘machtsmisbruik’ en ‘chefs met een persoonlijkheidsstoornis’ van alle culturen zijn. In de figuur van keramiek-meester Sado-san blijkt het specifiek oosterse hand in hand te gaan met een tamelijk beroerd karakter.
De worsteling om het vol te houden in een begrensde, benauwende en koude omgeving krijgt overtuigend gestalte. Het intermenselijke drama gaat ook fraai over in een wekenlang durend ‘keramisch’ drama: het bewerken van klei onder zeer barre omstandigheden. Er wordt waarachtig geleden voor de kunst.
Het doel van de onderneming, als ‘artist in residence’ ter plekke werk creëren en exposeren, wordt ernstig belemmerd door het vreemde gedrag van meester Sado. Het bezoek neemt dan ook een onverwachte wending.
Het verhaal wordt aangevuld met de waardevolle bijlage Over de theeceremonie en aanverwante zaken. In een reeks korte hoofdstukken wordt de Japanse cultuur effectief puntig belicht. De afsluitende bijlage Bijzonder Japan neemt veel verbazing weg over de dagelijkse praktijk van het leven in Japan. Verrassend actueel (vanuit het westen bekeken) is de essentie van het hoofdstuk Een flexibele werkelijkheid: de Japanner leeft in een flexibele werkelijkheid waarover onderhandeld kan worden. (…) In tegenstelling tot de westerse logica waarin of – of wordt gedacht, wordt in Japan en – en gedacht en worden tegenstrijdigheden getolereerd. Dat geeft de mogelijkheid de waarheid naar je hand te zetten.
En zo blijkt er toch niets nieuws onder de zon te zijn.

Sado-san, in de val bij de meester, Antoinette van Brussel, uitgeverij Kleinood & Grootzeer, Bergen op Zoom, 2018, ISBN 978-90-76644- 87-5

(Erick Kila)