In de dieperik

Sebastien Crusener is een geluidenboetseerder uit Gent. Dat is het enige wat het internet over hem prijsgeeft. Op YouTube trof ik enkele van zijn soundscape-achtige producties aan en verder ontbreken personalia, duidelijke portretfoto’s en verhelderende bio’s.

Met Alle remslaap los! is er nu opeens Cruseners poëziedebuut. Een bundel die afwijkt van het gangbare en die niet zo eenvoudig onder een hoedje te vangen is.

De dichter verantwoordt zijn koortsdroomachtige taalcomposities op de laatste pagina: In de herfst en winter van 2016 werd ik gekweld door onrustige slaap en doodsdrift en gebruikte te veel angstremmende medicijnen. Als ik ‘s nachts wakker schrok noteerde ik de eerste opkomende gedachte op een memovelletje. Uit al deze velletjes stelde ik maanden later deze bundel samen.

Je kunt je afvragen waarom Crusener zijn nachtelijke notities tot poëzie bevorderde. Hadden zijn aantekeningen in eerste instantie louter een therapeutisch bepaalde reden?

De lezer moet het met een karige toelichting doen en ‘luistert’ daarom maar naar de geselecteerde notities, die een zekere poëtische vorm en gloed blijken te bezitten.

Mondhoeken gaan de dieperik in

Irissen verkouden

Zoektocht door de spleten van de ogen

wereld sijpelt binnen: neuzen, blikken, tongen

Vol betekenisdrift

Vol volheidsjicht …

… ik droom het leven van de droom,

(…)

De ‘dieperik’ komt ook nog in een andere genoteerde nachtgedachte voor. Het is een zelf gefabriekt substantief dat als het ware de substantie van het naar de diepte tollende zwart van onrustgedachten zichtbaar maakt. In deze reeks gedichten is het leven bijna alleen aanwezig als een ziekteverzuim. Er is een zweem van herinnerde liefde en af en toe een vleugje werkelijkheid (de kat die even doordringt tot het rusteloze domein van de remslaap). Waarom kiest Crusener voor zo’n slaaplandschap zonder uitweg, zonder aanlegsteiger naar het gewone leven? De gedichten zijn interessant en sober, maar ze blijven te veel steken in de schemer en ontberen daardoor een contrast met de realiteit buiten de halfverdoving.

Steeds nog de geur van muur

de vensterzwachtels

Verder dan het matte schilderij

wil ik niet gaan

Oren smaken erdoor naar kurk

en ogen schutten

(…)

Bij het beluisteren van de soundscapes van de Gentenaar bekruipt mij een zelfde gevoel van gemis. Minimal music (woord of alleen ‘geluid’) kan bezweren, kan een sfeer oproepen, maar gaat vooral een functie krijgen in een contrastplaatsing. De leegte, de tuimeling in donkerte of in niets heeft weliswaar een koude esthetiek van zichzelf, maar dat is niet genoeg voor een poëtische pijn- en/of genotservaring.

Geraak weer eens een stap vooruit

nacht tevergeefs – woensdag –

het wemelt van de poeder,

nevel die het hospitaalgestel

de klok rond om de as doet struikelen

Het werkelijke heeft het veel te koud,

de ruimte erom rond

wordt ingenomen door een leegte

die te vol is van zichzelf

(…)

Zo is het maar net. Dit intrigerende debuut laat ‘het werkelijke’ te veel in de kou staan en gaat daardoor niet echt door merg en been.

Alle remslaap los!, Sebastien Crusener, Uitgeverij Stanza, Leeuwarden, 2017, ISBN 978-94-90401-37-5

(Erick Kila)

De beste aller tijden

Hans Plomp pronkt in blitse outfit op de achterflap als dichter, mysticus en levenskunstenaar. Hij maakte deel uit van de anarchistische provobeweging, die in 1965 ontstond in Nederland en de gevestigde orde provoceerde met ludieke happenings. Ook de betreurde dichter Herman J. Claeys (1935–2009) maakte deel uit van de beweging en richtte in 1966 het Vlaams provotijdschrift Revo op. Na twee jaar werd Provo opgeheven.

Hans Plomp debuteerde in 1968 met De ondertrouw. Een somber herenboek, een roman over zijn vriendschap met Gerard Reve en Johan Polak. In 1970 verscheen Het Amsterdams dodenboekje en - samen met kompanen Peter Andriesse, Heere Heeresma en George Kool - Manifest van de jaren zeventig, waarin de heren zich afzetten tegen de experimentele literatuur die toen aardig scoorde, wat duidelijk zijn sporen nalaat in de rechttoe rechtaan poëzie van Hans Plomp, zowel in zijn vroege periode, als daarna in zijn meer surrealistisch, erotisch en  spiritueel werk.

Plomp verzette zich met collega-schrijver Gerben Hellinga in 1973 tegen de sloop van het dorp Ruigoord, thans een kunstenaarsgemeenschap, waar hij o.a. het literaire festival Vurige Tongen organiseert.

Dit is de beste aller tijden is een ruime bloemlezing uit het poëtische oeuvre van Plomp. Tevens is er een selectie van zijn vertalingen van gedichten van o.a. Yvan en Claire Goll, Samuel Taylor Coleridge, T. S. Eliot en Artur Rimbaud opgenomen en - beslist even interessant - poëzie uit India en Iran.

De levensschets van Peter de Rijk, in de vorm van een monoloog van Plomp zelf, geeft een goed beeld van het sprankelend en turbulent leven van de dichter, die stelt deze behoorlijk afschuwelijke tijd toch te ervaren als de beste aller tijden en er dit relativerend gedicht Een mensenleven aan vastknoopt:

Veel gedaan in dit bestaan

hete kastanjes

uit het vuur gehaald,

met stille trom vertrokken,

hazenpad ontdekt,

een handvol

schoenveters gebroken,

vierduizend pukkels uitgeknepen,

tienduizend liter bier gedronken,

zo'n twintigduizend liter thee en koffie,

een keer of negenduizend klaargekomen,

driemaal een blinde helpen oversteken

– al spartelden ze heftig tegen.

Een pluim voor samensteller Peter de Rijk, die al eerder een bloemlezing van Rogi Wieg bezorgde, Even zuiver als de ongeschreven brief (2015), gevolgd door In de kring van menselijke warmte. Hommage aan Rogi Wieg (2017), met meer dan 100 gedichten van voormalige uitgevers, vrienden en collega’s van Rogi Wieg.

Vier het leven vermeldt de website van Plomp. Optimisme alom - niet toevallig lezen we in het openingsgedicht:

Geen woord dat ik niet zeggen kan

geen boek dat ik niet lezen mag

geen god of duivel opgelegd,

geen honger en geen marteling

geen vijand en geen oorlog

geen huwelijk

en geen verplichte voortplanting

geen armoe en geen rijkdom.

Dit is de beste aller tijden,

maar bijna niemand weet het.

Dit is de beste aller tijden, een bloemlezing uit vijftig jaar dichtwerk, samengesteld en van een levensschets voorzien door Peter de Rijk, Hans Plomp, Uitgeverij In de Knipscheer, Haarlem, 2017, ISBN 978 90 6265 915 9. 

(Roger Nupie)

Vermoeden van licht

Het is vele jaren lang heel stil gebleven rond de figuur van Richard Foqué. Dat is te zeggen: rond de díchter Richard Foqué. Zijn eerste literair werk dateert van een hele tijd terug namelijk 1967, maar sedert de jaren zeventig kroop al ’s mans energie in zijn loopbaan als architect en hoogleraar. De laatste jaren echter is hij opnieuw actief in de poëzie. Als een heuse Phoenix is hij uit de dichterlijke as verrezen en legt hij opnieuw zijn ei. Zelfs in Parijs is men gaan inzien dat deze dichter aandacht verdient. Zijn bundel Hier staan wij verscheen daar namelijk in een vertaling van Pierre-Jean Brassac als Ici nous sommes. Ga maar eens naar de website van uitgeverij L’Harmattan..

Met dezelfde finesse als van een olijfolieproducent komt deze auteur tot zijn nieuwste product: Vermoeden van licht, zijn achtste bundel. Richard Foqué heeft een formule. Hij is een woordalchemist. Zoals de goudkleurige olie druppel voor druppel tot stand komt zo groeien ook zijn verzen. Hij puurt uit, zuivert, maakt zijn boodschap kristallijn en mysterieus tegelijk. Hij bundelt tot de kernen geraakt worden en let er vooral op dat de verstaanbaarheid van zijn gedichten sterk onder controle blijft.

Vermoeden van licht bestaat uit de cycli De verloren tijd, De instortende tijd, De zoekende tijd en De herwonnen tijd. Deze dichter werkt sterk strofisch. Hij is en blijft de architect die hij beroepshalve was en schrijft met veel zin voor indeling, perspectief en balans. Zijn personages zijn gezichtloze wezens die emotieloos hun boodschap afleveren. Ze zijn anonieme, ongrijpbare, afstandelijke medespelers en figuranten die deel uitmaken van Foqué’s woordenuniversum. De auteur brengt cadans in zijn gedichten door het gebruik van herhaling. Ook de kracht van nostalgie brengt evenwicht in dit werk. Voor Richard Foqué is de stad een vooral kille gevoelloze plaats. De dichter vecht nodeloos tegen de zekerheid van ons bestaan, maar bij Foqué lees je toch ook hoop op beterschap. In de onaardse wereld van Richard Foqué weigert de dichter in feite het onontkoombare lot te aanvaarden. In de laatste cyclus lees ik vooral wat voor mij kan doorgaan als melancholische liefdespoëzie, doch zonder ballast of knelpunten. De poëzie van Foqué moet vooral zeer traag gelezen worden, pas op die manier raken alle ontvangers getoucheerd. Foqué betitelt zijn gedichten niet, maar voorziet ze van een nummering.

2.1

Telkens weer ergens

in de naam van een god

wordt een andere man gekruisigd

een andere vrouw gestenigd

in een kuil begraven.

Zwijg nu en vlucht

weg van de demonen.

Rijd met de donkerste maan

rijd door de woestijnen

rijd met stof in de ogen.

Deze gedichten overkappen een heel leven. Er is een mélange van levenservaringen, herinneringen en projecties naar een onbekende toekomst. De zoektocht van Richard Foqué loopt uit. Hij neemt zijn lezers bij de hand. Aan hen om hem te volgen of los te laten.

Vermoeden van licht, Richard Foqué, Uitgeverij P, 2017, ISBN 978-94-9233-41-6

(Frank Decerf)

Laos in spreidstand

Etienne Colman publiceerde in 2013 de bundel Façades, over een gegeven waar we allemaal wel eens mee te maken krijgen: de schone schijn en pijn in relaties. In 2014 verscheen Loopgraf, gedichten over de Eerste Wereldoorlog, een bundel die getuigt van zijn maatschappelijke en sociale betrokkenheid en dat gegeven zet zich verder in zijn nieuwste publicatie, Laos in spreidstand.

Waarom Laos? Tijdens de Vietnamoorlog bood Laos onderdak aan soldaten uit Noord-Vietnam, waarop de VS besloot Laos van 1964 tot 1973 te bombarderen met zo’n 270 miljoen clusterbommen. Eén derde van de bommen is nooit ontploft en ligt nog steeds over het land verspreid. De armste mensen proberen het staal te recupereren om het te verkopen. Daarbij vielen al meer dan 12 000 dodelijke slachtoffers en een 20 000 tal ernstig gewonden.  

Waarom Laos? De dichter trekt er al een aantal jaren naartoe om er Engels te onderwijzen en dit wat langoureuze volk heeft helemaal zijn ziel verstoord, het heeft zijn hart gesplitst.

Laos in spreidstand is een eigenzinnige bundel. Visueel eigenzinnig ook: zo krijgen de verschillende strofen binnen een gedicht een ander lettertype, waardoor je elke strofe vanuit een andere invalshoek benadert, alsof er een andere stem binnen eenzelfde gedicht aan de orde is. Het aantal verzen binnen een gedicht heeft dan weer te maken met de Laotiaanse symboliek van de getallen. Zo zijn er wel meer technische hoogstandjes en die werken perfect, maar even belangrijk lijkt mij dat Etienne Colman een veelzijdig portret schetst van het land, zijn problematiek en zijn bewoners en dat dit, ondanks zijn engagement, nergens leidt tot sentimentaliteit. Zijn gedichten bewegen zich op die moeilijke lijn tussen observatie en bekentenis enerzijds en betrokkenheid anderzijds en in dat koorddansen is hij wonderwel geslaagd.

De dichter, zoals de herder die hij in de bundel schetst hij leeft van niets en bidt, schrijft: Tijd en afstand brengen enkel troost in sprookjes die geen mens gelooft. Net daarom zijn deze bundel en dit initiatief zo belangrijk: Dit land leeft tussen slaap en werk, eet tussen vel en vlees, zit tussen schip en wal.

Eén fragment, uit Talat 1 (talat is Laotiaans voor markt):

Hun waren prijzen zij

niet aan Als vanzelfsprekend

her en der geloodst

zitten er mannen zonder

benen vrouwen geen

gezicht De slecht bedeelden

en mismaakten reiken

je de open hand

Ze zijn tekort gewoon

Hier leeft de ziel en klopt

het hart Hun leven en

hun welzijn tussen twijfel

en houvast geprangd

 

Van deze kleine mensen werd zijn hart nog groter en veel brozer. Hij stak nieuwe bruggen over. Dat is trouwens net de taak van de dichter: bruggen bouwen met taal. Deze dichter heeft een brug gebouwd die ons leidt naar Laos. Laos in spreidstand, een bundel die Laos een stem heeft gegeven en ook de lezer veel brozer maakt. Daar kunnen we Etienne Colman alleen maar erg dankbaar voor zijn.

Laos in spreidstand, Etienne Colman, Uitgeverij C. De Vries-Brouwers, Antwerpen-Rotterdam, 2017, ISBN 978 90 592 7526 3

(Roger Nupie)

Tweelingstrijd

Kim Pauwels studeerde Romaanse filologie en cultuurmanagement. Ze werkt momenteel als researcher voor Studio Hans Op de Beeck. Met haar debuutbundel Tweelingstrijd etaleert ze die passie nu ook voor ons.

Het is een precieuze bundel geworden, die bestaat uit tien korte cycli van drie à vier gedichten en een korte afsluitende ‘tweeling-cyclus’, telkens geïllumineerd door Anthony Albers en ingeleid met een kort vers, dat zich vervolgens ontvouwt in de gedichten.

Het centrale thema in Tweelingstrijd is de dualiteit, die elke mens in zich draagt: de innerlijke strijd, die men dagelijks voert met zijn eigen spiegelbeeld. De bundel is een zoektocht naar hoe om te gaan met die conflictueuze gevoelens en de onzekerheid, die daaruit voortvloeit. In elk gedicht kijkt de dichteres in de spiegel, tracht een beeld te vormen van zichzelf en vraagt zich af ben ik het beeld dat ik zie of is het iemand anders: een ‘tweelingzuster’, waarmee ze moet strijden om zichzelf te vinden en iemand te worden.

Het is een erg Cartesiaans geïnspireerde bundel. De eerste cyclus Ik ben zet meteen de toon met het inleidend vers Ik ben alleen als ik schrijf. Voelt de dichteres zich geïsoleerd als ze schrijft of bestaat ze alleen als ze schrijft: Descartes parafraserend ‘ik schrijf dus ik ben’. Door het ontbreken van een leesteken wordt de lezer deelgenoot in haar tweelingstrijd. In het daarop volgende gedicht Een ui, pelt de dichteres laag na laag haar zelfbeeld af en wordt tezelfdertijd de spiegel opgetrokken: Pel mij als een ui./ Ontdoe mij van mijn juten rokken./ Huil om mijn satijnen onderkleed./ Omhul me niet langer / met dit perkamenten vel./ Onthul me. Deel me / gedwee / in twee…..Keer mij om./ Fruit dat groente was.

Wat opvalt is de ingetogen, verfijnde bijna lichtvoetige zegging, die Kim Pauwels doorheen de ganse bundel hanteert ondanks de diepgravende en existentiële thema’s. Sprankelende verzen komen zo tot leven: Stip mij aan / waar ik vervlak / in luchtkleur op blad./…..Verwerp mij / desnoods, maar / ontwerp mij. (pagina 23) of  Naar voren in een veld / graven wij ons / in gelijke tralies /een zaaien in. (pagina 35). Zij speelt met dubbelbetekenissen van woorden, zet ze in juxtapositie en versterkt zo de beeld –en zeggingskracht ervan. Af en toe wordt dat te doorzichtig waardoor het beoogde effect afbot zoals bijvoorbeeld: Als jij schaduwt / wat ik kleur / kunnen we samen / het stilleven dichten. (pagina 10) ook beelden als verstilde stilte verzwakken een schitterend gedicht als Op slag (pag. 34). Zo ware het ook beter geweest om het Egidiuslied parafraserend gedicht oh, Ewaldus (pag. 62), met beelden als dart’le darrendrift niet op te nemen.

Hier en daar maakt Pauwels ook gebruik van dynamische tekstschikking, die refereert naar Van Ostayen en het expressionisme. Ook dat heeft haar poëzie niet nodig. Maar we beschouwen het als schoonheidsvlekken op een meer dan schitterend debuut. Tweelingstrijd is een uitzonderlijke bundel van een veelbelovende jonge dichteres. Op te volgen!

Tweelingstrijd, Kim Pauwels, Uitgeverij Vrijdag, Antwerpen, 2017, ISBN 978-94-6001-537-3

(Richard Foqué)

Hertenblues

Job Degenaar is al decennia lang met de literatuur begaan en zijn inbreng is nooit aflatend en bijna continu. Hij vertrekt vanuit de visie dat mogelijke poëzie start vanuit wat gepriegel op een vodje papier. Job steekt het onder geen stoelen of banken, poëzie is niet zo belangrijk als velen willen doen uitmaken. Bij zijn opbouw volgt Degenaar geen strakke afspraken. Hij gaat nogal zeer vrij om met vormgeving en inhoud. Dichters zijn trouwens enkel wat geluid op de achtergrond en dus eigenlijk nutteloos. Dit bewijst zowat de alomtegenwoordige knipoog die Degenaar zijn lezers toegooit. In een gebalde taal serveert hij flitsende beelden, gelardeerd met ratelende adjectieven. Zo komen veel van zijn gedichten filmisch over. Het is waardevol als een auteur zijn eigen schrijfsels relativeert. Het is verfrissend. Deze talentvolle dichter bewijst dat elke muze hem van dienst kan zijn. Als we een gedeeltelijke opsomming maken dan krijgen we onder meer schilderijen, collages, fotomateriaal, beeldhouwwerken, reisimpressies, muziekfragmenten, al of niet overleden artiesten en het dagelijkse leven zelf. Het moto van Hertenblues luidt als volgt: Doch schon [sic] der Kiesel nimmt die Wärme an der Hand van Reiner Kunze. Naast natuurgedichten is deze realistische dichter ook niet gespeend van zwarte humor en guitige tragiek zoals in het gedicht Treurzang om een woekerweefsel:

Alles is het om het even

m’n liefje heeft nog kort te leven

ze ligt zo stil naast me te slapen

elk rumoer in haar verdween

alle dromen zijn verstomd

enkel wachten op wat komt

m’n liefje heeft nog kort te leven

Onzichtbaar groeide het zich vast

zaaide verderf en sloeg toe

ik wou dat ik in de tijd kon teruggaan

en deze vileine parasiet verjagen

ze is zo moe, zo zwak van niets

haar stem zo dun als flageolet

m’n liefje heeft nog kort te leven

Ze ligt zo dierbaar in m’n armen

en al veel stiller dan voorheen

moed verloren, al verloren

twee bange wezentjes bijeen

gisteren nog een prachtig lijf

en nu van dimmele dommele deine

m’n liefje is aan het verdwijnen

De dichter brengt een aaneenschakeling van afstandelijke observaties. Ook het keren van de seizoenen zet hem aan tot schrijven. Vele van zijn gedichten zijn bedekt met een flinterdun bovenlaagje humor of relativering. Het versterkt de smaak. Deze bundel, die overigens heel kloek van vormgeving is, presenteert heel mooie kleurfoto’s van de kunstwerken waarmee Degenaar tot communicatie komt. De taal van Degenaar is fris, ongegeneerd, sterk en dynamisch. Het ritme is modern. Hertenblues telt 6 cycli. De kracht van deze bundel is de keuze aan ongewone situaties die Degenaar durft aan te pakken. Duidelijk is dat aan deze gedichten gewerkt is. Er is zeker veel geschrapt. De auteur heeft gebeiteld tot het resultaat niet beter kon. Voor lezers die op zoek gaan naar verdoken boodschappen is er in dit werk ook een aanbod. Soms zijn er raaklijnen met nonsens poëzie, maar dat is juist verfrissend en bij Degenaar nooit flauw en storend.

Hertenblues, Job Degenaar, Uitgeverij Liverse, 2017, ISBN 678 94 92519 09 2

(Frank Decerf)

Benno Barnards trouwservies

De bundel Het trouwservies van Benno Barnard is strak en klassiek opgebouwd. Alle gedichten in de zes cycli (Begraven woord, Darwins dieren, Bloemen en onkruid, Umunti ngumuntu ngabantu, Het trouwservies en Gebed zonder eind) bestaan uit drieregelige strofen, waarbij de lezer wordt gewaarschuwd: Jochie, kijk uit voor het rijm dat bedwelmt.

Barnard rekent in het gedicht Goede raad af met het postmodernisme dat kenmerkend was voor een periode in zijn dichterschap: Minacht het postmodernisme / het heeft geen kloten. In Vaderdromen laat zijn vader (de dichter Guillaume van der Graft) zich hier ook schamper over uit:

(…) En hij lacht

in de verte om mijn postmoderne bekommernissen,

mijn ijdelheid, mijn neurosen. “Jongen,” droom ik

dat hij zegt, “zorg voor je kinderen, zoals ik

voor jullie heb gezorgd. Aanbid je vrouw

met je hart en je pik. Gedenk mij, schrijf je leeg

en vergeet niet je vorige gedicht uit te wissen.”

Lang voor Bob Dylan de Nobelprijs voor Literatuur ontving in 2016 stelde Barnard dat de nasale eenmansmenigte de Nobelprijs verdiende voor zijn songteksten:

Natuurlijk veracht ik je, je bent een product

van de nog immer zeurende jaren zestig, je bent een icoon

van het narcisme en geloof in een vrede die altijd mislukt.

Maar de waarheid is dat ik je bewonder. Je hebt schijt

aan taligheid. Je bent zoveel stemmen. Je bent een nasale

eenmansmenigte van ons aller denken, protesteren, verlangen,

 

geboren worden. (…)

Het trouwservies is een hommage aan zijn vader, zijn vrouw, zijn zoon en zijn dochter Anna die stierf bij een verkeersongeluk en aan wie hij een gedicht opdraagt dat hij al schreef voor haar overlijden: Voor een geadopteerde dochter.

(…) Jij gelooft nog het gerucht

van de liefde en het verhaal van de groene jager

die je mee zal nemen, mijn kind van een andere man.

Benno Barnard gaat het gevecht aan met het verstrijken van de tijd en zijn leven in poëzie die binnen de strakke opbouw afwisselend, en ook vaak binnen één gedicht, cru, intimistisch, weemoedig en speels is. Een procedé dat prima werkt en garant staat voor een flinke portie ontroering, zoals in  Gebed zonder eind, naar aanleiding van de achttiende verjaardag van zijn zoon Christopher: een kettinggedicht in tien delen, waarbij de laatste regel van elk gedicht tevens de beginregel van het volgende is.

Hoor eens, ik zeg je dat ik van je lijf en leden

nog steeds gelukkig word, van tijd gemaakte lieveling,

al speelt dit verhaal ook achttien jaar geleden.

Of de gedichten in de cycli Umuntu Ngumuntu Ngabantu (een gezegde van de Zoeloes / een mens wordt een mens//door andere mensen) waarin de zestigste verjaardag van de dichter aan bod komt en Darwins dieren:

Ik zeg tegen iemand (God misschien): “Ik heb de indruk, geachte heer,

dat ik me in de huid van een ander dier goed zou voelen,

een verhuisprobleem dat ik somtijds bespreek met mijn ziel.”

Het trouwservies, Benno Barnard, Uitgeverij Atlas/Contact, Amsterdam/Antwerpen, 2017, ISBN 978 90 254 5150 9.

(Roger Nupie)

Poëtisch plakboek

De herinnering in brede zin kan goed verbonden worden met poëzie. Voor de wat oudere dichter is terugkijken bijna automatisch een bestanddeel van zijn creatief vermogen. Uitglijders liggen dan uiteraard op de loer: te sterk aangezette melancholie en al te bejaard gemonkel. Barney Agerbeek (Surabaya, 1948) weet zich uitstekend te beheersen. In Een warme oostenwind brengt hij zaken samen die geschiedenis zijn, maar die tegelijk een actuele waarde hebben. Uiteindelijk verandert er toch niet veel wezenlijks aan de belevingsmogelijkheden van de mens. Agerbeek tipt deze sluimerende waarheid in onopgesmukte taal aan.

De wind die Agerbeeks herinneringen met zich mee voert, komt uit het oosten. Het oosten staat in het leven van de dichter in dubbele zin centraal: echo’s van de geschiedenis van Indonesië krijgen een plek in een poëtisch verband waarin we ook herinneringsbeelden van Polen aantreffen. De dichter leerde daar zijn vrouw kennen.

Niet alle gedichten zijn even urgent. Soms verliest Agerbeek zich in het louter reisgids-beschrijvende. Met name als hij door de stad Gdańsk loopt. De werkelijke kracht van deze bundel is niet zo zeer de evocatie van het oosten (Europees dan wel Aziatisch), maar vooral het gevoel dat met deze evocatie verbonden is.

Het gaat om het, uit alle ervaringen geboren, besef dat de ziel zich niet laat onteigenen, dat dromen, liefde en vriendschap de waarde van het bestaan uitmaken.

Dit alles wordt verpakt in gewone taal, met hier en daar wat humor.

Elke vroege ochtend stond ik op

vol vette plannen voor de top

van stropdas tot schoenen retestrak

met de kop op. Leve de verticaliteit

Nu groeit afstand tot materie met de dag

en laten sterren een voor een los

(…) 

Agerbeeks poëtisch plakboek is divers. In de bundel staan gedichten in het Pools, maar ook zwart-wit afbeeldingen van beeldend werk (een foto, een icoon, tekeningen). Je krijgt zo een aardige impressie van de voedingsbodem die deze poëzie voortbrengt.

Rotterdams verleden en heden worden gemixt onder het toeziend oog van wijlen dichter/schrijver Cornelis Bastiaan Vaandrager (‘is goed toevent hange, kleve, magnetisties of gebijtelt zitte,…’).

Stilte klinkt dubbel

na de bommen

(…)

Na de bevrijding

Rotterdam bewerkt zijn hart

zij aan zij, een generatie lang

De recent gebouwde, maar nu al iconische, Markthal moet vervolgens verlaten worden voor the real thing.

Slenter de Markthal uit

naar de markt, pet met klep

op mijn kop, Kijk es an,

gekrioel in open space

heel de wereld op een hoop

Tussen de koopjes door

gehoord: geen gelul, zeker weten

Dah bedoellik, makkelijk zat

(…)

Het Rotterdamgevoel wordt net zo gemakkelijk afgewisseld door impressies van het Jappenkamp (Japan bezette Nederlands Indië en stopte vele Nederlanders in concentratiekampen) als door een aan Rogi Wieg opgedragen gedicht. De menselijke geest zoekt in alle tijden en omstandigheden naar bespiegeling en verhalen.

Er waait een warme oostenwind

Thuis op aarde in de landen

waar ik zonder te reizen kan zijn

om rond te lopen met open mond

Een warme oostenwind, Barney Agerbeek, uitgeverij In de Knipscheer, Haarlem, 2017, ISBN 978-90-6265-957-9

(Erick Kila)

Kou, klei en cultuurverschil

Er gaapt een kloof tussen het diepste wezen van de oosterling en het innerlijke kompas van de westerse mens. Begrippen als hiërarchie, schaamte en collectiviteit hebben veel met de bijna tegengestelde leefbeginselen van beide mensensoorten te maken. Waar in het westen rangen, standen en het groepsbelang enigszins lacherig worden bekeken, zijn in het oosten het ikkerige en het bevrijdend schaamteloze vrijwel niet toegestaan in het sociale verkeer.

Keramiste Antoinette van Brussel ging in 2007 op uitnodiging van een meester-keramist voor drie maanden naar Japan. Sado-san, in de val  bij de meester is het verslag van haar bijzondere en onthutsende Japan-ervaring.

Zoals de westerse Japan-perceptie vaak dubbel en doordesemd van verbazing is, zo rammelt dit boek ook een beetje. Er valt zeker iets af te dingen op de grafische en stilistische vorm. De duidelijkheid is daardoor niet altijd optimaal. Gelukkig zit er wel een uitzonderlijke gedrevenheid in het verhaal van deze botsing van culturen. Van Brussels verslag is zo intens als een psychologische ‘debriefing’ van iemand die uit een oorlogssituatie komt. De lezer wordt meegezogen in een ‘verre reis’-avontuur dat uiteindelijk strandt in een roadtrip binnen enkele honderden vierkante meters.

Hoe is het mogelijk dat wij ons vrijwillig onderwerpen en toelaten dat we zo worden geïsoleerd door een workaholic die ons tot zijn rechteloze lijfeigenen heeft gemaakt?  

Deze op driekwart van het verhaal genoteerde evaluatie van de verhouding keramiekmeester – uitgenodigde buitenlandse keramiste zou even goed op een actuele Nederlandse arbeidsverhouding van toepassing kunnen zijn. Het doet je beseffen dat ‘egoïsme’, ‘machtsmisbruik’ en ‘chefs met een persoonlijkheidsstoornis’ van alle culturen zijn. In de figuur van keramiek-meester Sado-san blijkt het specifiek oosterse hand in hand te gaan met een tamelijk beroerd karakter.

De worsteling om het vol te houden in een begrensde, benauwende en koude omgeving krijgt overtuigend gestalte. Het intermenselijke drama gaat ook fraai over in een wekenlang durend ‘keramisch’ drama: het bewerken van klei onder zeer barre omstandigheden. Er wordt waarachtig geleden voor de kunst.

Het doel van de onderneming, als ‘artist in residence’ ter plekke werk creëren en exposeren, wordt ernstig belemmerd door het vreemde gedrag van meester Sado. Het bezoek neemt dan ook een onverwachte wending.

Het verhaal wordt aangevuld met de waardevolle bijlage Over de theeceremonie en aanverwante zaken. In een reeks korte hoofdstukken wordt de Japanse cultuur effectief puntig belicht. De afsluitende bijlage Bijzonder Japan neemt veel verbazing weg over de dagelijkse praktijk van het leven in Japan. Verrassend actueel (vanuit het westen bekeken) is de essentie van het hoofdstuk Een flexibele werkelijkheid: de Japanner leeft in een flexibele werkelijkheid waarover onderhandeld kan worden. (…) In tegenstelling tot de westerse logica waarin of – of wordt gedacht, wordt in Japan en – en gedacht en worden tegenstrijdigheden getolereerd. Dat geeft de mogelijkheid de waarheid naar je hand te zetten.

En zo blijkt er toch niets nieuws onder de zon te zijn.

Sado-san, in de val bij de meester, Antoinette van Brussel, uitgeverij Kleinood & Grootzeer, Bergen op Zoom, 2018, ISBN 978-90-76644- 87-5

(Erick Kila)