Zal ik het eens vertalen?

Ondenkbaar wat je zou moeten missen mochten er geen vertalers zijn die zwoegen om de wereldliteratuur naar onze taal over te zetten. Maar hoe zit het met de kwaliteit van die literaire vertalingen?
Schrijven als een ander van Maarten Steenmeyer is opgedeeld in twee delen: oneven hoofdstukken die een idee geven van wat literair vertalen is of zou moeten zijn en even hoofdstukken met voorbeelden uit de Spaanstalige literatuur, het terrein waarop Steenmeijer, vertaler en hoogleraar Spaanse literatuur, het meest thuis is.
De doorsneelezer van vertalingen heeft geen boodschap aan het origineel, want dat kan hij niet lezen. Voor hem telt alleen de vertaling. Die moet daarom op eigen benen kunnen staan en overtuigen als Nederlandse tekst. Concreter gezegd: de vertaalde tekst moet op alle niveaus (grammatica, stijl, idioom, betekenis) coherent zijn. Dat is helaas nogal eens niet het geval.
Steenmeijer laat heel wat vertalingen waar iets aan schort de revue passeren, maar haalt evengoed voorbeelden aan van vertalingen die wel goed zijn en hij verklaart ook waarom. Het is er hem niet in de eerste plaats om te doen ‘fouten’ te ontdekken: fouten komen in elke vertaling voor (en trouwens ook in vrijwel elk origineel).
Hij raadt de vertaler aan indien nodig af te stappen van het idee dat een vertaling zo dicht mogelijk het origineel moet benaderen en zichzelf de vrijheid te gunnen teksten af te leveren die in de doeltaal moeten kunnen functioneren als zelfstandige teksten. Je zou in principe dus niet moeten kunnen zien dat het om vertalingen gaat. De vertaler moet de schrijver een stem in het Nederlands (…) geven: Die stem is méér dan de toon, tempo, klankkleur, en bereik; zij is ook een manier van denken en voelen, een visie op de wereld, een levensgevoel, een gemoedstoestand.
Allerhande vertaalproblemen komen aan bod, vragen als: hebben vertalingen een vervaldatum? In hoeverre mogen of moeten vertalers gebruik maken van of rekening houden met voorgaande vertalingen?
De auteur wijdt ook een hoofdstuk aan Nederlandse liedjesteksten en vertalingen van Engelse, Amerikaanse en Italiaanse liedjes. Steenmeijer ergert zich - terecht - aan het feit dat het ‘fout’ was als je van de Rolling Stones, Dylan en Zappa hield je ook naar bijvoorbeeld Conny Vandenbos zou luisteren.  Dat was hooghartig en kortzichtig, want er werden toen prachtige teksten geschreven in het Nederlands.  Als voorbeeld haalt hij haar lied Ik ben gelukkig zonder jou aan, geschreven door Hanny Meijler en de prima vertalingen en (recenter) eigen Nederlandstalige teksten van Dave von Raven van de band The Kik.
Steenmeijer weet het enthousiasme voor zijn vak op sprankelende wijze over te brengen en heeft een boek afgeleverd dat niet alleen onmisbaar is voor iedereen die met vertalen bezig is maar voor elke literatuurliefhebber die een kick krijgt van een tekst die goed geschreven (of vertaald) is. Nu maar hopen dat dit ook weer niet als ‘fout’ wordt bestempeld.

Schrijven als een ander, over het vertalen van literatuur, Maarten Steenmeijer, Wereldbibliotheek, Amsterdam, 2015, ISBN 9789028426177

(Roger Nupie)