Het geheugen van een huis, de negende reguliere bundel van Fleur Bourgonje, staat in het teken van vervreemding. Vervreemding van huis en haard voor de bewoonster van een huis aan een kade, maar ook van bewoners in oorlogsgebieden die verjaagd worden uit hun huizen en in tentenkampen worden opgevangen. In 7 afdelingen beschrijft Fleur Bourgonje wat er met iemand, in iemand gebeurt als je huis verdwijnt.
Het begon met de bomen.
Ze waren oud, scheefgegroeid
schimmel op de schors
reuma, roest -
de sloop van het huis begon met de bomen.
Het waren er twee, een eeuwlang schaduw,
bescherming
toch de bijl erin, zaag, kapmes
vogels vluchtten hun nesten uit
naar nergens, want waar ga je heen
met wat je hebt aangesleept, opgebouwd
vervlochten, je vliegt blindelings de leegte in
zonder zich op onderkomen –
En daarna is het huis aan de beurt, met alles wat er aan herinneringen mee samenhangt. Via een vervilt tapijt uit een ver land wordt de lezer meegenomen naar tentenkampen vol vluchtelingen die alles achter moesten laten, op de vlucht als vogels die hun nest verlaten. Zelfs in het Rijksmuseum wordt de sloop manifest als associaties bij schilderijen van Vermeer die sloopbeelden oproepen, een achtervolging die steeds dieper snijdt in de vervreemding, steeds verder afstand neemt van wat verloren gaat tot aan het eind alleen de taal rest om wat verloren ging, vast te houden:
“De kunst van het leven is verder te trekken
met wat overblijft na een sloop
amper een handvol
bijna niet zichtbaar
het past in de taal
het past in een hoofd –“
Voor het zover is wordt de lezer meegenomen in wat er met het huis gebeurt. In sobere constateringen wordt de lezer meegedeeld welke effecten de sloop hebben op de bewoner van het huis. Niet alleen de sloper van het huis wordt genoemd, ook
“De tijd is een sloper die neerhaalt wat stand
hield nu eens behoedzaam dan weer met geweld
zachte duw of hamerslagen, recht in de ogen zien
of in de rug aanvallen, pauwenveer
of drilboor.
Een slopende mens is handlanger van de tijd.”
Zo valt alles samen: herinneringen, beelden op het netvlies, voorwerpen die uit hun bestaan gehaald zijn, bewoners, vluchtelingen, vogels. Vervreemd van hun omgeving. Het geheugen van een huis vertelt een herkenbaar verhaal dat vroeg of laat iedere lezer confronteert met verlies, met gedwongen loslaten.
“Stronken krijgen na verloop van tijd twijgen.
Uit opgehoopt puin groeit geleidelijk mos.
Vogels weten hun weg terug te vinden
paren, gaan wild met de vleugels tekeer
de groene parkiet strijkt neer in een boom
van de buren, de ekster valt aan
op wat liggen bleef in de tuin:
koperen handvat, oorring, sleutelbos –
De weg terug vinden is gegeven aan dieren.
Mensen schikken zich zoekend in hun lot
gaan op de tast naar wie of wat wegviel
kijken, voelen, betreuren, pas daarna denken ze
dat verdergaan beter is dan teruguit
of stilstaan
loslaten beter dan het geheugen op slot.”
Het geheugen van een huis, Fleur Bourgonje, Uitgeverij Magonia, Utrecht, 2023, ISBN 978 94 92 241 559
(Wim van Til)